VVD-plan asielzoekers lijkt op beroemde satire

In 1729 deed Jonathan Swift, de auteur van Gulliver’s Travels, een Modest Proposal, een “bescheiden voorstel” om de hongersnood in Ierland op te lossen. Vorig weekeinde kwam VVD-volksvertegenwoordiger Malik Azmani met zijn eigen “bescheiden voorstel” om wat te doen aan de ellende van de asielzoekers die een weg naar Fort Europa zoeken.

Beide voorstellen worden gekenmerkt door de charme van de eenvoud. Swift stelde de Ieren als oplossing voor de hongersnood voor dat ze hun eigen kinderen zouden opeten. Daarmee zou er zowel meer voedsel zijn, als minder monden om te voeden ― een win-win situatie. Azmani, op zijn beurt, stelt voor om een einde te maken aan de hartverscheurende ellende waarin vluchtelingen terechtkomen op weg naar veilige haven Europa, door die haven volledig en voor altijd voor ze af te sluiten. Als je vluchtelingen ieder perspectief ontneemt en geen enkele uitweg meer biedt uit de misère, dan zullen ze berusten in hun lot en ophouden de Europese belastingbetalers op kosten te jagen ― een win-win situatie. 

Bolkesteintje A Modest Proposal van Swift is uiteraard één van de klassieke satires uit de wereldliteratuur. Swifts voorstel, tot in detail uitgewerkt met prognoses van aantallen, ideale gewicht van de kinderen en bereidingsmethoden voor consumptie, was bedoeld als bijtende spot. De nota van Azmani, daarentegen, is letterlijk een “bescheiden voorstel”, een stuk waarmee de VVD fractie de discussie wil aanjagen, een proefballon, een Bolkesteintje. Toch is het te makkelijk om het volledig af te doen als een losse flodder. De intentie is uiteindelijk wel om de VVD te profileren en de maatschappelijke discussie en de beleidsvorming te beïnvloeden. Daarmee lijken deze twee voorstellen het inzicht van Marx op zijn kop te zetten dat de geschiedenis zich herhaalt. Anders dan bij Marx doet de geschiedenis zich hier namelijk eerst voor als farce en dan pas als tragedie.

Er is nog een overeenkomst tussen A Modest Proposal en De (buiten)grenzen van Europa. Beide openen hun betoog met een scherpe en levendige weergave van de problematiek die hun bescheiden voorstellen moeten oplossen. Swift schetste de ellende in Ierland zo treffend, dat zijn lezers destijds in verwarring raakten over de ware aard van zijn Modest Proposal ― was dit serieus of spot?

De (buiten)grenzen van Europa begint eveneens met een aangrijpend verhaal. Azmani vertelt de geschiedenis van Samia, een jonge atlete die Somalië vertegenwoordigde bij de Olympische Spelen van 2008 in Beijing. Haar deelname was geen succes, omdat ze op de verkeerde afstand moest starten. Samia hoopte zich te kunnen revancheren op de Olympische Spelen van 2012 in Londen. Toen dat niet lukte en haar droom haar werd ontnomen, besloot ze samen met een tante op een andere manier toch naar Londen af te reizen. Ze legde haar lot in de handen van mensensmokkelaars en probeerde in een gammele boot de Middellandse Zee over te steken. Op het punt dat haar boot door een Italiaans marineschip werd ontdekt, viel Samia echter in zee en verdronk. 

Volksverlakkerij Azmani vertelt het verhaal van Samia met veel empathie en medeleven. De boodschap in de eerste bladzijden van zijn nota lijkt te zijn dat ook de VVD bewust is van de ellende die vluchtelingen doormaken, de tragedies die zich afspelen op de Middellandse zee, en dat we dit met zijn allen niet moeten willen. Maar zoals bij Swift de hartverscheurende beschrijvingen van ellende de lezer op het verkeerde been zetten en niet voorbereiden op de satire die gaat volgen, zo bereid bij Azmani het verhaal van Samia niet voor op de harde en radicale voorstellen die hij vervolgens in zijn nota doet. Bij Swift is het een geslaagde literaire techniek, bij Azmani lijkt het eerder een vorm van politieke volksverlakkerij.

Als we droog naar het verhaal van Samia bekijken, dan suggereert dat andere conclusies dan die Azmani eruit trekt. Samia is een getalenteerde vrouw die een droom najaagt, maar die wordt gehinderd door haar bescheiden afkomst en die wordt tegengewerkt door bureaucratische instanties. Ze was gespecialiseerd in de 1500 meter, maar het Somalisch Olympisch Comité besloot haar in Beijing in te schrijven voor de 200 meter omdat dat meer prestige had. In Londen wilde ze eindelijk laten zien wat ze echt kon. Je zou denken dat Samia precies de deugden belichaamt die de VVD belangrijk vindt ― durf, ondernemingszin, vlijt, doorzettingsvermogen, het beste uit jezelf willen halen. De VVD is naar eigen zeggen toch alleen geïnteresseerd in waar mensen naar toe willen, en niet waar ze vandaan komen. Samia wilde naar de top. Ze wilde zichzelf, haar familie en de hele wereld laten zien wat ze kon. Wil Azmani hier met droge ogen beweren dat getalenteerde atleten als Samia zich maar beter geen illusies kunnen maken als ze in het verkeerde land geboren zijn, dat de Olympische droom alleen is weggelegd voor blonde sportgoden en -godinnen als Epke Zonderland of Dafne Schippers, maar niet voor talenten uit arme landen en failed states? Toch is dat wat hij min of meer voorstelt. Het is voor mensen als Samia beter als hen iedere mogelijkheid ontnomen wordt om nog naar Europa te komen, zodat niemand meer de Middellandse zee oversteekt en niemand meer verdrinkt. 

Stereotypen Wie de nota De (buiten)grenzen van Europa doorleest, voelt al snel dat er iets niet klopt. Het verhaal van Samia en de daaraan gekoppelde maatregelen sporen niet. Wanneer je de beleidsvoorstellen in de nota van Azmani bestudeert, gaat het opeens helemaal niet meer om mensen als Samia. Plotseling zijn de asielzoekers in de boten gelukzoekers geworden, of egoistische rijken die de arme sloebers in hun land van afkomst in de steek laten, of gevaarlijke radicalen die in Europa aanslagen komen plegen. Daarbij past een heel ander verhaal; een verhaal waarin Samia niet zozeer een gedreven atlete is, maar een verwend prinsesje die haar gemeenschap in de steek laat om een baan te stelen van een hardwerkende Nederlander, of een gevaarlijke godsdienstwaanzinnige die in Nederland onschuldige burgers wil komen opblazen. Daarmee illustreert Azmani onbedoeld de problemen met het rigoreuze VVD-plan dat hij bepleit. Een dergelijk plan lijkt alleen maar zinnig als over de vluchtelingen en asielzoekers in een-dimensionale stereotypen wordt gedacht. Wanneer de complexiteit van de werkelijkheid wordt toegelaten en vluchtelingen een menselijk gezicht wordt gegeven als dat van Samia, blijken de eenvoudige oplossingen volstrekt ontoereikend.