Waar zijn we toch mee bezig?

Waar zijn we toch mee bezig? Die gedachte bekruipt me als ik het rapport ‘humanitaire consequenties van de strafbaarstelling van illegaliteit’ lees. Een speciale PvdA-commissie schreef dit advies aan de Tweede Kamerfractie na het hevige debat in de partij over deze pijnlijke concessie in de VVD in het regeerakkoord Bruggen slaan. Voor mij is één ding duidelijk: die hele strafbaarstelling, we hadden er nooit aan moeten beginnen.

Natuurlijk begrijp ik dat het bij de kabinetsformatie nodig was om compromissen te sluiten. De VVD wilde de PVV de wind uit de zeilen te nemen. Hard optreden tegen illegalen – een naar woord want het gaat wel over mensen – is dan kennelijk een mooi punt. In ruil voor deze strafbaarstelling haalden wij twee belangrijke dingen binnen: het kinderpardon, waarmee zeshonderd families met kinderen die hier zijn geboren en getogen een terugkeer naar het onbekend land van herkomst werd bespaard. En de afspraak dat hulp aan mensen zonder documenten niet langer strafbaar is. Dit zijn, zoals Joop den Uyl ooit zei, de smalle marges van de politiek. Stap voor stap vooruitgang boeken.

Ten aanzien van het kinderpardon zien we het echter nu al misgaan. Staatssecretaris Teeven had zich, in de geest van de afspraak, ruimhartig moeten opstellen tegenover deze kinderen. Hij gooit het nu echter over een andere boeg. Dennis, een 8-jarig in Nederland geboren jongetje, moet met zijn familie weg omdat de overheid hem tijdelijk uit het oog verloren had. Naast Dennis blijken nog zo’n 300 jonge asielzoekers niet onder het kinderpardon te vallen om dezelfde bureaucratische reden. Al waren de ouders gewoon bekend bij de gemeente waarin ze verbleven, toch kunnen deze kinderen geen aanspraak maken op de regeling. Dit mogen we niet toestaan. Wanneer zij kunnen bewijzen dat ze vijf jaar onafgebroken in Nederland hebben gewoond, moeten ze recht hebben op een verblijfsvergunning. Een overheid die ernstig in gebreke blijft en de kinderen niet op de radar heeft kan geen reden zijn om ze dit recht te ontzeggen. Ik roep de PvdA-fractie op om zich hiervoor keihard in te zetten.

Maar daarmee zijn we er nog niet. De PvdA-commissie doet tal van aanbevelingen die stuk voor stuk een verschil kunnen maken voor de positie van de ongedocumenteerden in Nederland. Zo pleit de commissie voor extra maatregelen tegen uitbuiting en mensenhandel. Ook moeten er uitzonderingen komen voor mensen in kwetsbare posities: kinderen, slachtoffers van mensenhandel, eerwraakslachtoffers, zieken en mensen met een gezinsleven hier. Ik maak me sterk dat de overgrote meerderheid van de onrechtmatig in Nederland verblijvende personen tot één dezer categorieën behoort. Daarom is het goed als deze uitzonderingen er komen.

Europa is in deze kwestie een belangrijke schakel. Nationale wetgevingsregimes lopen op dit moment sterk uiteen van lidstaat tot lidstaat. Italië, Duitsland, België, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk. Denemarken, Zweden en Polen kennen allen een vorm van strafbaarstelling. Strafmaten verschillen sterk, met boetes tussen de €1500 en €10.000. Aangezien ongedocumenteerden zelden tot nooit aan deze geldboetes kunnen voldoen, worden zij vervolgens gevangen gezet. In het uiterste geval, zoals in Italië, geldt zelfs een maximum straf van vier jaar. In EU verband moeten we op z’n minst tot een gezamenlijke maximaal toegestane straf kunnen komen.

Een Europees verbod op strafbaarstelling van illegaliteit is op dit moment niet haalbaar. Het Europees Hof van Justitie heeft vorig jaar bepaald dat EU-lidstaten zowel geldboetes mogen opleggen als vervangende hechtenis (onder voorwaarde dat deze straf wordt opgeheven zodra de vreemdeling kan worden uitgezet). Toch is deze strafbaarstelling, hoe je het ook bekijkt, geen oplossing. Naast principiële zijn er ook praktische bezwaren. Ongedocumenteerden komen vaak in een catch-22- situatie terecht. Ze moeten terugkeren naar het land van herkomst maar kunnen dat niet zonder hulp. Ondertussen zijn ze strafbaar omdat ze niet terugkeren. Ze krijgen een geldboete opgelegd, maar kunnen die niet betalen en belanden in de gevangenis. Van waaruit ze natuurlijk onmogelijk aan hun terugkeerplicht kunnen voldoen, wat weer op gespannen voet staat met de terugkeerregeling. Niet voor niets wil de PvdA- commissie dat in de wet opgenomen wordt dat van strafbaarheid geen sprake is bij strijdigheid met mensenrechten, internationale verdragen en EU- regelgeving. Basisvoorzieningen als gezondheidszorg moeten voor iedereen toegankelijk zijn, ongeacht verblijfsstatus of papieren. Dat moeten we Europees verankeren – en daar zal ik me hard voor maken in het Europees Parlement.

Het rapport toont de kracht van onze partij. Met denkkracht, vindingrijkheid en besef van het politieke proces zijn wij in staat om het onderste uit de kan te halen voor onze idealen. Opkomen voor kwetsbare groepen zal een evenzeer creatieve politiek vergen. Politieke tegenstanders verguizen ons er soms om. Voor de mensen die ons hun vertrouwen geven zal het een geruststellende gedachte zijn.

Maar soms dwingen al die denkkracht en vindingrijkheid je terug naar de elementaire kern van de zaak. Het concept van ‘illegaliteit’ is al moeilijk genoeg. Om het dan ook nog strafbaar te stellen – waarom zijn we er in godsnaam aan begonnen?

Zolang dit kabinet zit, staat de PvdA voor haar handtekening. Dat ben ik met Diederik Samsom eens. Maar ik stel voor dat we op dag 1 van een volgende regeerperiode als eerste het verbod op illegaliteit schrappen. En in de tussentijd moeten we bovenop staatssecretaris Teeven zitten en hem dwingen de huidige regelgeving zo ruimhartig mogelijk inzetten. Niet toestaan dat kinderen de dupe worden van falende en slecht communicerende overheden. Dat kunnen we niet alleen. Teken dus allen de petitie en gun Dennis zijn plek in de klas en zijn zwemdiploma. Zijn strijd is óók onze strijd. Doet u mee?

Volg Zita Schellekens ook op Twitter