Waarom Asscher maar beter kan blijven

Het PvdA-congres stemt komend weekend over een motie van wantrouwen tegen lijsttrekker Lodewijk Asscher. Volgens de indienster moet Asscher zijn functie neerleggen omdat hij door zijn rol in de toeslagenaffaire ongeloofwaardig is geworden.

Als je naar de feiten kijkt is tegen dat laatste weinig in te brengen. Asscher heeft zelf toegegeven dat hij als vicepremier en minister van Sociale Zaken in het vorige kabinet medeschuldig was aan het drama met de kinderopvangtoeslagen. Hij droeg zo bij aan het schenden van ‘de beginselen van de rechtsstaat’, zoals een Kamercommissie constateerde. Dan kun je wel excuses aanbieden, zoals Asscher heeft gedaan, maar is dat voldoende? Volgens PvdA-lid Francisca Drijver is de door de partijleider aangerichte schade ‘onherstelbaar’. Wegwezen dus.

Haar kritiek, en die van heel wat van haar partijgenoten, is begrijpelijk. Aan Asscher kleeft toch al een behoorlijke smet. Tijdens de lijsttrekkersverkiezing vier jaar geleden verweet hij toenmalig PvdA-leider Diederik Samsom in de kabinetsformatie van 2012 te makkelijk te hebben ingestemd met de bezuinigingswensen van de VVD. ‘Je hebt de partij niet meegenomen,’ luidde zijn verwijt. Behoorlijk hypocriet als je aan het gewraakte beleid zelf vorm hebt gegeven.

Asscher won de lijstrekkersstrijd van Samsom, maar de PvdA boekte onder zijn leiding in 2017 de grootste verkiezingsnederlaag aller tijden. Hoe durf je dan eigenlijk nog op te gaan voor een herkansing?

De vraag is echter in hoeverre de PvdA zou profiteren van het vertrek van Asscher. Zeker, er zijn andere kandidaten voor het lijsttrekkerschap denkbaar. Kamervoorzitter Khadija Arib bijvoorbeeld, of Kamerlid en ex-minister Lilianne Ploumen (respectievelijk tweede en derde op de kieslijst). Of de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb, mocht hij willen. En misschien zijn er nog wel meer.

Maar hoe slim is het om vlak voor de Kamerverkiezingen nog van lijsttrekker te wisselen? Hoeveel kans maken Arib, Ploumen, Aboutaleb of wie dan ook om het in die korte tijd beter te doen dan Asscher? Zou het echt waar zijn dat die zo ernstig is beschadigd dat hij niet langer kan aanblijven, zoals Drijver c.s. betogen?

Dat valt allemaal nog maar te bezien. In het toeslagenschandaal hebben meerdere lijsttrekkers boter op hun hoofd. In ieder geval VVD’er Mark Rutte, want die was al die jaren premier. In het rapport van de Kamercommissie wordt hij hard aangepakt, waarbij onder meer de term Rutte-doctrine (het afschermen van ambtelijke informatie) valt. Maar ook CDA-lijsttrekker Wopke Hoekstra gaat allerminst vrijuit, want hij is als minister van Financiën in dit kabinet een van de direct betrokkenen. En vergeet D66 niet, de partij van de afgetreden staatssecretaris van Financiën Menno Snel.

Van die kanten heeft Asscher dus niet zoveel gevaar te duchten. Rutte, Hoekstra en vermoedelijk ook D66-lijsttrekker Sigrid Kaag hebben er geen belang bij tijdens de verkiezingscampagne de toeslagenaffaire op te rakelen. Naar verwachting zullen de overige lijsttrekkers, die geen blaam treft, er wél over beginnen. Maar het zou mij niet verbazen als bovengenoemden (en Asscher zelf uiteraard) dan aan het debat vliegensvlug een andere wending geven. Overigens: ook als Asscher wel terugtreedt zullen Lilian Marijnissen, Jesse Klaver, Geert Wilders, etcetera, proberen de kinderopvangtoeslag tot belangrijk verkiezingsthema te verheffen. En daarbij zullen ze dan zeker de recente lijsttrekkerswissel bij de PvdA (en de reden daarvoor) pijnlijk onder de aandacht brengen.

Bovendien: Asscher is al vier jaar fractievoorzitter. Hij deed dat in het algemeen niet zo slecht, al valt de betrekkelijk kleine winst die hij volgens de peilingen zal behalen nogal tegen. Maar misschien slaagt hij er in de komende weken nog in daar verbetering in aan te brengen. De PvdA zou dan toch nog een bevredigend verkiezingsresultaat kunnen boeken. Wat toch het hoofddoel zal zijn van de aanhangers van deze partij.

Bovenstaande redenering heeft niets te maken met principes en alles met pragmatisme, om geen nog negatievere term te gebruiken. Maar in de politiek is het verstandig om niet steeds je principes voorop te stellen. Althans: als je meer wil zijn dan alleen een getuigenispartij.

Volgens mij is het dus beter Asscher maar te laten zitten. Fraai is het allemaal niet, maar de alternatieven klinken ook niet aanlok. Een aantal ‘partijprominenten’, onder wie de Kamerfractie, vindt dat blijkbaar ook, want ze houden hem de hand boven het hoofd. Asscher zou zich trouwens pas echt zorgen moeten maken als zij hem lieten vallen.