Wapenhandel krijgt ruim baan van Timmermans en Ploumen

Direct na de installatie van het nieuwe kabinet vorig jaar november was het crisisberaad bij de Nederlandse wapenhandelaren. Twee PvdA-ministers op het ministerie van Buitenlandse Zaken voorspelden weinig goeds.

Timmermans, de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, had zich als kamerlid fel verzet tegen wapenhandel. En Ploumen, minister voor de nieuwe portefeuille buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking was voormalig directeur van ontwikkelingsorganisatie Cordaid. Die organisatie waarschuwt regelmatig voor de desastreuze gevolgen van gewapende conflicten voor armoedebestrijding. Toen Timmermans in zijn wittebroodsweken ook nog stelde mensenrechten weer centraal te gaan stellen en Ploumen ongeveer op hetzelfde moment aankondigde dat zij anders dan haar voorgangers wél werk gaat maken van beleidscoherentie, was het bij de wapenhandelaren alle hens aan het (militaire) dek. In de haast werden diverse lobbyisten opgetrommeld om met een voortvarend plan te komen om het tij te keren. Uiteindelijk hebben we het hier over een miljarden industrie. Nederland is een van  grootste wapenexporteurs ter wereld.

Druk vanuit de VVD en de wapenindustrie zorgde echter razendsnel voor voortzetting van het beleid van het vorige kabinet. De wapenhandelaren mochten gewoon weer mee op handelsmissies, nu met minister Ploumen die deze taak over heeft genomen van Economische zaken. In eerste instantie naar de wat stabielere landen Brazilië en Turkije, al wordt in Turkije inmiddels bewezen dat ‘stabiel’ een loos begrip geworden is, maar dat terzijde. 

Alle bedrijven die meegaan op de handelsmissies van Ploumen, en dus ook de wapenhandelaren, moeten eerst een papiertje ondertekenen dat ze maatschappelijk verantwoord ondernemen. Dat is voor Nederlandse wapenhandelaren niet zo’n probleem, want de criteria gaan over kinderarbeid en fatsoenlijke salarissen voor werknemers. Dat is meer een probleem in de kledingindustrie en niet zozeer bij de productie van geavanceerde wapensystemen, het wapentuig waar Nederland voornamelijk in handelt. Ploumen vindt het het niet nodig om voor wapenhandelaren bij voorbaat extra eisen te stellen. Controle of wapenexport naar land x of y verantwoord is, komt als de exportvergunningen worden aangevraagd. Vooralsnog vind Ploumen het van belang om stevige signalen te geven dat wapenhandel ook bij deze regering in goede handen is en in april vereert ze dan ook een van de drie grootste Nederlandse wapenhandelaren, Damen Shipyards, met  een werkbezoek.

Vlak daarna vraagt Damen Shipyards een exportvergunning aan bij het ministerie van buitenlandse zaken voor de verkoop van geavanceerde onderdelen voor Indonesische  fregatten.

Het voordeel van zulk wapentuig is dat er minder snel een direct verband te leggen is met de slachtoffers die het maakt. Bij de verkoop van kogels is die relatie duidelijker. Maar dat maakt de Nederlandse betrokkenheid niet minder. Het argument dat fregatten niet betrokken kunnen worden bij binnenlandse conflicten is omstreden. Minimaal kunnen fregatten worden ingezet als machtsvertoon. En als dat geen argument is, dan had de levering van tanks vorig jaar gewoon doorgang kunnen vinden, want die zijn ook niet direct inzetbaar bij de interne conflicten waar Indonesië mee te maken heeft. Maar Timmermans was mordicus tegen de levering van tanks. Dat het geld voor het wapentuig ook ingezet kan worden voor armoedebestrijding, waartoe de Indonesische regering dus niet heeft besloten, zou minimaal reden moeten zijn de ‘ontwikkelingsrelatie’ met Indonesië geheel te bevriezen. Over beleidscoherentie gesproken. Dat de export de wapenwedloop in zuidoost Azië verder aanwakkert, zou al reden genoeg moeten zijn om geen wapens te exporteren. ‘Maar anders leveren de Duitsers wel.’ is een veelgehoord argument nu we weten dat de Duitsers de tanks hebben geleverd die Nederland niet wilde leveren. Als dat de nieuwe redenatie wordt, hoe waar ook, dan is het eind zoek. Waartoe grootschalige wapenexport en een regionale wapenwedloop kan leiden, zien we inmiddels in het Midden-Oosten waar Nederland nu door de levering  aan Syrië  van grondstoffen voor gifgas betrokken is.

Gezien de achtergrond van beide bewindspersonen moet de druk vanuit de VVD en de wapenindustrie heel hoog geweest zijn om het beleid van het vorige kabinet voort te zetten.

De radiostilte vanuit het maatschappelijk middenveld heeft niet geholpen bij het pareren van deze druk. Zonder maatschappelijke support is het moeilijk voor het duo Timmermans/Ploumen weerstand te bieden aan de geoliede lobby van de VVD en de wapenindustrie. Naar de reden voor de radiostilte zullen we moeten blijven gissen, maar wellicht speelt mee dat Ploumen na het zomerreces moet beslissen over het subsidiekader voor het maatschappelijk middenveld. Haar kort daarvoor publiekelijk zwaar onder druk zetten is dan niet handig.