We hebben de plicht om de rellende jongeren te begrijpen

Nu de maatschappij de rellende jongeren breed veroordeelt, lijkt het mij toch nodig om te vragen om de nodige kritische zelfreflectie van de staat en de samenleving op twee fronten.

Ten eerste, maatschappelijke onrust roept pathos op en stoere taal over en weer. Op mijn timeline op LinkedIn vergelijkt een wijkagent uit Zwolle de rellende jongeren met een roedel hyena’s, voortdurend wachtend op een kans om de maatschappij te ontwrichten. Het is een reactie op de jongeren die zeggen dat ze niet willen dat de overheid hen als schapen behandelt. Ze vergelijken zich met de vrijheidsstrijders uit de Tweede Wereldoorlog, aldus de agent.

“Met rechte rug en vertrouwen in de maatregelen zal ik de schapen tegen de hyena’s blijven beschermen”, aldus de agent die zijn verklaring ondertekent namens de “herdershonden in blauw”. Zo is in één paragraaf de hele samenleving gereduceerd tot drie partijen: de schapen, de hyena’s en de herdershonden in blauw.

Dit riekt naar een oorlogstaal. Ik kan het weten omdat ik mijn jeugd doorbracht in een land (Iran 1980-1988) dat met het Irak van Saddam Hoessein in oorlog was. Bovendien had de staat andersdenkenden de oorlog verklaard. Vooral jongeren werden slachtoffer van deze dubbele oorlog.

Maar is er in Nederland anno nu ook een oorlog gaande? Heb ik iets gemist? Zijn gefrustreerde jongeren die in een aantal steden rellen tegen de zoveelste maatregel die vooral in deze leeftijdsgroep hard aankomt, op oorlogspad? Zijn ze met velen? Hebben ze het allemaal gemunt op het ontwrichten van onze samenleving?

Volgens John Jorritsma stevenen we inderdaad op een burgeroorlog af. ‘Dit is een burgeroorlog die ons toch heeft overvallen’, zei de Eindhovense burgemeester naar aanleiding van de gewelddadige rellen in zijn stad afgelopen zondag.

Ik zou toch willen dat onze bestuurders maar ook de gewone politiemannen steun en begeleiding krijgen om, ondanks de schok van confrontatie met grof geweld, de huidige situatie met minder pathos en meer in een realistische perspectief te zien.

Als je een maatschappelijk conflict continu opblaast tot een burgeroorlog, dan wordt het ook er een, weten we uit de geschiedenis. En als je de tegenstanders blijft dehumaniseren (de ratten, het ongedierte, de hyena’s), dan ga je ze ook zodanig (mis)behandelen.

Woorden doen ertoe. Pas op met uw woorden, beste burgemeester, beste agent, beste politicus.

Ten tweede, beste medevolwassenen, wie niet jong is geweest, mag als eerste met stenen teruggooien naar de rellende jongeren. Het lijkt mij heel gezond om even de herinneringen op te halen aan hoe wij zelf waren tussen ons 15 e en 19 e .

Neen, ook ik heb op die leeftijd geen winkels geplunderd, noch de politie aangevallen. Ik barstte wel van energie. Ik wou vooral met andere jongeren samenklitten, ver van onze ouders vandaan. En ik wilde vooral laten zien dat ik gelijkwaardig was aan volwassenen en dat niemand zich meer met mij moest bemoeien. Het lijkt mij een gezonde ontwikkeling en een tamelijk universele overgang (hormonaal, fysiologisch en mentaal): de route naar echte volwassenheid. Daar hoort ook bij dat je jezelf afzet tegen de autoriteit van je ouders, school of welke autoriteit dan ook.

Welnu, we hebben in de afgelopen tien maanden juist dit deel van onze bevolking het meest onder druk gezet. “Want zij zijn de belangrijkste overdragers van het virus die vooral anderen last bezorgen en zelf het minst kwetsbaar zijn”, zou je onze boodschap van de afgelopen tien maanden kunnen samenvatten. Wij hebben hen natuurlijke behoeftes – samenkomen, feesten, spontaan zijn – gestigmatiseerd tot “dadersgedrag”. We hebben gezegd wat zij moesten laten, dat ze jeugdigheid op de handrem moesten zetten.

Praat ik hiermee de acties van rellende jongeren goed? Natuurlijk niet! Ik vind het een zeer zorgwekkende ontwikkeling, maar mijn grootste zorg is dat we “geen begrip tonen” en “niet willen begrijpen” door elkaar halen.

We moeten er alles aan doen om te kunnen begrijpen wat er aan de hand is om deze trieste onrust in te kunnen dammen. Daarvoor schieten de neoliberale politieke trucjes van “eigen verantwoordelijkheid” en/of “verantwoordelijkheid van de ouders” tekort. Het initiatief neerleggen bij de individuen in opstand is sociologisch gezien het domste dat je kan doen om de maatschappelijke cohesie te herstellen. Het is ook een vertoon van politieke lafhartigheid en een teken van gebrek aan visie. Maar het zegt vooral veel over de wereldvreemde mentale toestand van onze samenleving.

De algehele weigering te willen begrijpen wat er met deze jongeren aan de hand is, heeft namelijk te maken met gebrek aan inlevingsvermogen bij de stabiele middenklasse die in ons welvarende en goed geregelde land de meerderheid vormt. Sinds de ontzuiling – het wegvallen van verticale solidariteit tussen verschillende lagen van hetzelfde zuil – en het zegevieren van meritocratie – samen in je eigen fijne bubbel met je medehoogopgeleiden en goed verdienende mensen – is de solidariteit van de middenklasse met minderbedeelden nog verder afgezwakt.

De huidige coronacrisis zorgt voor een pijlsnelle toename van de ongelijkheid. De ongelijkheid raakt de minderbedeelden vooral in hun portemonnee, maar niet alleen. Als je als jongere sociaal, cultureel en materieel veroordeeld bent tot ouders die niet veel te bieden hebben, moet je vooral op je eentje veerkracht tonen en je frustratie inslikken jegens de huidige, voor jonge zielen extra benauwende maatregelen.

Het “eigen verantwoordelijkheid”-mantra van het neoliberale tijdperk bekt lekker maar is alleen goed nieuws voor wie het toch al goed heeft. Stabiele, hoogopgeleide partners (zoals bij ons thuis) met modale inkomens, wonend in groene, vriendelijke en sociale wijken kunnen van alles organiseren om jongeren te helpen betekenis te geven aan deze tijd én voorzieningen inkopen om jongeren enigszins bezig te houden. En toch hebben onze tieners het erg moeilijk met deze tijd. Laat staan jongeren die het thuis vanwege economische, sociale en culturele armoede moeten doen met ouders die weinig tot niets te bieden hebben om hen te troosten, kalmeren en deze tijd van betekenis voorzien.

Hier ligt een belangrijk taak voor de hele samenleving en onze politieke leiders. Maar nadat we onszelf tien jaar lang hebben laten drillen met neoliberale leuze “eigen verantwoordelijkheid eerst”, zijn wij als samenleving verleerd om rekening te houden met ongelijke gevolgen van rigoureus overheidsbeleid: dat de meest kwetsbaren extra bescherming nodig hebben in deze tijd, ook tegen hun eigen frustraties.

Dat we verbaasd zijn over het overkoken van een deel van onze jongeren zegt eerder iets over ons en hoe de geatomiseerde samenleving ons het inlevingsvermogen in de ander heeft ontnomen.