Weet precies wat je wil voor je risico's neemt

Eerst moeten wij de slachtoffers naar Nederland halen, hoorde je de hele dinsdag. Daarom stelt Den Haag zich gematigd op in het debat over sancties tegen Rusland. Maar daarna, als de lichamen eenmaal naar Hilversum zijn overgebracht, dán gaan we los. Er heeft zich de afgelopen week een grimmige sfeer ontwikkeld rond Rusland en zijn leider Vladimir Poetin. Hij wordt in brede kring als de kwade genius beschouwd achter het noodlottige proces dat leidde tot het afvuren van die raket. Hij is de eindverantwoordelijke voor de grote massamoord van juli 2014.

Machtsfantasieën

Daarom moeten wij hem aanpakken. Zelfs het bedrijfsleven, dat anders altijd tot matiging maant, steunt anti-Russische maatregelen. Bart Schut, ooit hier opiniemaker, nu bij de Dagelijkse Standaard, stelt zich de nachtmerrie van Poetin voor: “Uit de Chinooks springen honderden zwaarbewapende soldaten met groene en zwarte baretten met een gouden anker. Verzet is zinloos, de militairen zijn te professioneel, te snel, te goed getraind voor de halfbeschonken terroristenbende van weekend warriors .

Binnen minuten zijn twee mannen gearresteerd door de commando’s en mariniers: Alexander Borodai, premier van Donetsk en Igor Girkin, bijgenaamd Strelkov, commandant van de Russische huurlingen in de gelijknamige ‘Volksrepubliek’. Gelukkig is het maar een droom, gaat Schut verder, het echte Nederland laveert tussen de lafheid en de koopmansgeest.
 Het opmerkelijke van zulke machtsfantasieën is dat er nooit iemand terugschiet. Diezelfde dinsdag zat op BNR een economisch commentator op zijn gemak uit te leggen welke sancties Rusland pijn deden en welke vooral ons zelf. Daarom moesten wij Moskou financieel treffen en niet aan onze kant de gaskraan dichtdraaien. 

Bloed en ijzer “Oorlog is de voortzetting van de politiek met andere middelen”, zo begint de oude Clausewitz zijn klassieke handboek Vom Kriege. Dat geldt niet alleen voor militaire conflicten maar ook voor handels- en koude oorlogen. Een behoorlijke politiek heeft een nauwkeurig omschreven doelstelling. Neem bijvoorbeeld de oude rot Otto von Bismarck: hij stelde zich ten doel de vorming van een verenigd Duits keizerrijk en daarna veiligheid voor dat keizerrijk in een vreedzaam Europa met grootmachten die met en tegen elkaar een machtsevenwicht in stand hielden. Bij zijn aantreden als Pruisisch kanselier verklaarde hij dat grote veranderingen niet tot stand kwamen door idealen maar door Blut und Eisen, bloed en ijzer. In zijn dertigjarige loopbaan voerde hij echter slechts drie oorlogen, allemaal kort met een concreet, praktisch, beperkt doel. Motieven als eer of wraak waren hem vreemd wanneer hij voor zichzelf zijn doelstellingen formuleerde.

Volstrekt onduidelijk

Nú heeft niemand een doel. Het is volstrekt onduidelijk wat men met sancties of een nieuwe koude oorlog wil bereiken. Niemand heeft gedefinieerd wat in deze situatie “winnen” betekent. Gaat het erom dat onder internationaal toezicht de gang van zaken bij het neerhalen van dat vliegtuig precies wordt uitgezocht? Of dat ook de daders worden gearresteerd en voor de rechter verschijnen. Voor welke dan? Voor een Nederlandse? Voor een Oekraïense? Voor een of ander internationaal Strafhof? Of verbinden wij ons lot met de Oekraïense regering in Kiev? Zijn wij in dat geval tevreden als Poetin zijn steun aan de separatisten in het oosten van dit land staakt? Of moet hij de Krim ook teruggeven? Wat als Poetin referenda vraagt in de opstandige provincies onder toezicht van de VN of onder dat van Rusland dan wel de Euraziatische Unie en de EU gezamenlijk? En weten wij wel zeker dat de regering in Kiev bestaat uit democraten pur sang, mannen en vrouwen met hoge idealen en schone handen, die de burgerrechten, de eigenheid, de taal, de cultuur en de orthodoxe godsdienst in de oostelijke Oekraïne volledig respecteren?

Beer

Wat staat ons te doen als Poetin de handschoen opneemt en van zijn kant economische tegenmaatregelen neemt? De Russische leider is geen koopman maar een ouderwetse heerser die politieke macht prefereert boven financiële. Hij krijgt met een nieuwe koude oorlog een werkzaam instrument in handen om het door buitenlandse vijanden omringde volk gesloten achter zich te krijgen waarna een periode van opofferingen voor het vaderland volgt. Daarbij kan Rusland van de gelegenheid gebruik maken om zich los te rukken uit de economische vervlechting met het westen om zelf te produceren wat het nodig heeft. En dan? Dan hebben wij om het ouderwets te zeggen een beer wakker gemaakt. Wat is het Europese antwoord als Poetin van zijn kant de gaskraan dichtdraait? Alle bestellingen annuleert en zich wendt tot zijn nieuwe bondgenoten China, India en de Mercosur-landen in Latijns Amerika? Hebben wij een samenhangend antwoord op zo’n confrontatiepolitiek?

Gaan wij, nu de regering in Kiev alle mannen tot vijftig jaar heeft opgeroepen dit nieuwe volksleger bewapenen? Krijgen zij van ons een ongedekte cheque om hun oorlog te voeren? Sturen wij militaire adviseurs als Poetin zijn informele steun aan de rebellen voortzet? Of kondigen wij juist een wapenembargo af?

Eer en wraak

De oude Bismarck had één ding nadrukkelijk niet op zijn agenda geplaatst: een conflict met Rusland. Hij leerde dat zijn nieuwe Duitse keizerrijk eerder een concurrent dan een bondgenoot was voor zijn machtige oosterbuur. Meer dan een niet altijd even gemakkelijke werkrelatie zat er niet in, maar slechter mocht het niet worden. Hij was altijd in de weer met niet-aanvalsverdragen en hij deed nooit iets wat de positie van de tsaar binnen- of buitenlands kon ondermijnen. Dat was het concrete doel van zijn Russische politiek.

Is Bismarck een voorbeeld ter navolging? Je zou wel eens denken dat in de Reichstag de stem van de ijzeren kanselier nog niet verklonken is, en evenmin de herinnering aan het lot van de twee Duitse leiders die het wél op een conflict met Rusland lieten aankomen. Dit getuige de rustige houding van Bismarks opvolgster, mevrouw Angela Merkel. Zij houdt net als haar feitelijke vazal premier Rutte trouwens, de heethoofden in toom. Of de Europese politiek in de voetsporen van Bismarck moet treden, laat ik hier buiten beschouwing. Ik houd het bij zijn andere les: weet precies wat je wilt, heb een concreet doel, laat je niet leiden door emoties of ideologieën. Alléén als je een nauw, concreet omschreven doel hebt, kun je bepalen wanneer dat doel is bereikt en dus ontspanning kan volgen. Laat je niet leiden door motieven van eer of wraak. Daar hebben we Hamas of de kalief voor. Weet in godsnaam precies wat je wilt, voordat je risico’s neemt. Anders is het eind zoek. Beluister dit opiniestuk hier