What is a weekend?

Aan veel nieuwe woorden moeten we even wennen voordat we snappen wat ze betekenen. Dat geldt ook voor het woord ‘weekend’ dat ergens in de negentiende eeuw ontstond. In de Britse tv-serie Downton Abbey zit een scene waarin dat mooi wordt getoond. De jonge jurist Matthew vertelt bij het diner met de aristocratische familie Crawley over zijn nieuwe baan in de stad. Maar of hij dan nog tijd heeft zich om het landgoed te bekommeren, vraagt de pater familias bezorgd. Matthew legt uit dat hij zat tijd heeft, bijvoorbeeld in het weekend. De tachtigjarige gravin die ook aan tafel zit, fronst haar wenkbrauwen. ‘ What is a weekend? ’, vraagt ze verbaasd.

Ik dacht aan deze scene toen ik afgelopen maand in een Zeeuws bungalowhuisje uit de jaren ‘70 samen met mijn collega van de vakbond in gesprek was met twee Polen. Laten we hen Mateusz en Radek noemen. 18 en 21 jaar. Ze vertellen hoe ze zich in het voorjaar bij een Pools uitzendbureau hebben ingeschreven voor een baan in een sorteercentrum van PostNL. Ik krijg een mok oploskoffie. Op zijn laptop klikt Mateusz de game die hij aan het spelen was weg en haalt een pdf van zijn loonstrookje tevoorschijn. Mijn collega en ik zien al snel dat PostNL een trucje heeft bedacht om de cao-afspraken te ontwijken. We rekenen uit dat Mateusz per uur 1,50 euro te weinig betaald krijgt. En ook de toeslagen waar hij recht op heeft, loopt hij mis. Mateusz kijkt daarvan op, al is hij allang blij dat hij hier in Nederland een veelvoud verdient van wat hij in Polen kan krijgen.

Wat de jonge Pool vooral vervelend vindt is dat hij amper vrije tijd heeft. Veel werkdagen, of eigenlijk werknachten, want hij werkt vaak ’s nachts, lopen uit op twee uur overwerk. En dan moet je ook nog bedenken dat hij anderhalf uur voordat zijn dienst begint al in het gebouw aanwezig moet zijn – daar staat geen vergoeding tegenover. En omdat hij zijn rooster altijd één dag van te voren te zien krijgt, kan hij nooit eens privéplannen maken om er een dagje op uit te trekken. Overigens komt het vaak voor dat hij zes dagen in de week wordt ingeroosterd. Ik vraag hem of hij in het weekend weleens iets leuks doet. ‘Weekend?’ Mateusz fronst zijn wenkbrauwen. Hij wijst door het raam over de vijver naar een paar andere bungalowhuisjes en vertelt over de Polen die daar wonen. Tussen de diensten door zoeken ze elkaar vaak op om een sigaretje te roken, koffie of bier te drinken.

Toen het weekend net was ‘uitgevonden’, werd het woord gebruikt door zakenmannen, of door mensen die op de laatste dagen en nachten van de week naar een uitgaanstent gingen om te dansen. Niet zo gek dus dat de conservatieve gravin uit Downton Abbey het woord in 1920 nog niet kende. In 1926 was autofabrikant Ford de eerste grote werkgever die het weekend voor zijn personeel in de fabrieken invoerde. In Nederland konden pas veel later, in de jaren 60, grote groepen arbeiders het weekend vieren. Op aandringen van de vakbonden werd toen de 40-urige werkweek ingevoerd, waardoor mensen vijf in plaats van zes dagen konden gaan werken. In cao’s werden afspraken gemaakt dat als er tóch in het weekend werd gewerkt, daar een vergoeding tegenover stond, plus vervangende vrije dagen op een ander moment in de week.

Aan nieuwe woorden moeten we wennen, maar als woorden nauwelijks meer gebruikt worden, dan verliezen ze weer aan betekenis. Markeren de fronsende wenkbrauwen van de gravin en Mateusz het begin en het einde van het weekend? Voor mijn vakbondswerk spreek ik geregeld uitzendkrachten voor wie zes werkdagen in de week de norm is. Niet alleen bij PostNL, maar ook bij grote bedrijven als Jumbo. En ook de toeslagen voor werken in het weekend en de avonduren zijn allang niet meer vanzelfsprekend; in sommige grote cao’s zoals die van de schilders, de bakkers, Zeeman en H&M zijn de toeslagen al flink verlaagd. Wat een vreemde tegenstrijdigheid: we houden allemaal van vrije tijd, maar als werkgevers van de zwaarbevochten afspraken over weekend af willen, dan kraait daar geen haan naar.

Toen ik laatst op een vrijdag mijn lievelingstweet postte: ‘God bedacht de rustdag, de vakbond maakte er een weekend van’, voegde een twitteraar eraan toe: ‘En het grootkapitaal schafte het weer af’. De voorspelling van veel economen is dat met de toename van de robotisering en automatisering mensen minder hoeven te werken, en dus meer vrije tijd hebben. Maar het tegendeel lijkt het geval: werk wordt steeds goedkoper gemaakt, en onze vrije tijd is steeds minder vanzelfsprekend. Overigens is Mateusz lid geworden van de vakbond. Ik hoop dat we er met veel andere sorteerders werk van kunnen maken dat hij ‘gewoon’ ook af en toe vrije tijd heeft.