Wie van het echte leed weinig kaas heeft gegeten, die is het luidst

Ik dacht, ik moet maar eens met Mark bellen.

Zeven jaar geleden begonnen wij – Nederlanders samen met hem aan een nieuwe reis, op Marks aanbevelingen zonder Visie. Niet dat Mark zijn zin doordrukte. Nee. Hij is en blijft een heer.

2 september 2013 gaf Mark de vijfde H.J. Schoo-lezing : “Ik geloof niet in alomvattende blauwdrukken waarmee maatschappelijke problemen in één klap op te lossen zouden zijn.”, zei hij en wij geloofden hem. Weg met de Visies. Laten we maar vertrekken.

Nu is het 2020. In 2013 wisten wij niet waar we heen gingen, maar we zijn wel ergens aangekomen. Zonder eindbestemming en kompas werd het niet Siberië, maar evenmin Palm Beach. Aan de buitenkant schittert onze ark in volle glorie, maar van binnen is nogal wat verroest. Vele vitale (maatschappelijke) functies zijn aangetast, sommige organen houden we kunstmatig in leven maar verkeren in coma. Zorg en welzijn, onderwijs, politie, woning – en arbeidsmarkt, pensioenen… Zelfs met twee handen lukt het nog nauwelijks om ons hart vast te houden.

Iemand floreert, zeker. Rijken worden rijker, armen armer (CPB-SCP “Kansrijk armoedebeleid”, juni 2020), de pandemieën spoelen soepel over onze dijken: COVID-19 legt ons zorgstelsel en onze economie bloot en plat, het racisme(debat) woekert vanuit alle kanten. Bevolkingsgroepen zijn in toenemende mate besmet met de (wederzijdse) haat. Onverdraagzaamheid en extremisme nestelen zich in Nederland… Zelfs van de boeren lijkt Mark (en de zijnen) nu ook bang.

Over zijn Missie (zonder Visie), daar was Mark eerlijk over: “Verkleining van de verzorgingsstaat.”

“Van ‘zorgen voor’ naar ‘zorgen dat’ dus.”

De achterliggende gedachten hier zijn het koesteren waard: emancipatie en ontplooiing van mensen zelf, door middel van eigen initiatieven en het nemen van eigen verantwoordelijkheid. Ook voor mij blijft het eeuwig puzzelen: Hoe “grip te krijgen op de taakverdeling tussen overheid en samenleving. Wat doet de staat en wat doen mensen zelf?”

De leuze Er Voor Zorgen Dat Er Gezorgd Kan Worden heeft echter onze verzorgingsstaat op papier kleiner gemaakt maar in omvang en de kosten is het een enorme draak geworden. Ad Verbrugge en zijn collega’s van het Beter Onderwijs Nederland laten ons inzien dat er “een grote geldverslindende bureaucratische schil zich heeft gevormd om het primaire onderwijsproces heen, bestaande uit onderwijsbesturen, raden, accreditatieorganen – en bedrijven, onderwijsadvies – en reclamebureaus, onderwijskundigen, managers, coördinatoren, consultants e.d.” (“De onderwijsbubbel”, ISBN 978-90-4412854-3). Dit geldt ook voor de (jeugd)zorg en welzijn en vrijwel alle vitale onderdelen binnen ons publieke domein. Op zich niks mis mee, zou u denken. Goed voor de werkgelegenheid. In zijn H.J. Schoo-lezing herinnerde Mark ons dat de “dienstsector 80 procent van de Nederlandse economie vormt.” Wij moeten iets te doen hebben, prima, maar ten koste van datgene wat echt broodnodig is?

Waar het ware werk plaatst vindt, daar gaan de (extra) centjes nauwelijks heen. Wie het ware werk verricht, die wordt opgezadeld met zinloze taken en overbodige (dure) poppetjes die in feite geen enkele verantwoordelijkheid dragen voor dat ware werk – primair proces , zoals Verbrugge het noemt.

Perverse prikkels zijn lastig te weerstaan, laten we eerlijk zijn. In een handelsnatie zoals wij zijn er altijd vlotte ondernemers, slimmer en sneller dan een Visieloze overheid, die overigens ook het overzicht en de grip kwijt is op de kwaliteit. Of expres niet wil hebben ?

Soms denk ik dat veel van deze constructies voortvloeien uit een ander, verborgen belang.

“Kijk, ik heb een idee/oplossing, nu zoek ik een probleem!”

Dat “Van ‘zorgen voor’ naar ‘zorgen dat’ dus.” pakt heel goed uit voor een grote groep die zich verrijkt. De rest van ons wordt gegijzeld in een wereld vol onzekerheden en afhankelijkheid, waar willekeur, amateurisme en dubbele agenda’s ons leven arrangeren en ons met de grote regelmaat denigreren en klein houden.

Als je het goed hebt, laat dan maar zitten. Heb je het minder goed, dan weet jij waar ik het over heb. Al die toeslagen en andere ondersteunende pakketten is niks anders dan bedelen. Met een fatsoenlijk loon hoef jij deze vernedering niet te doorstaan. Recht op privacy ben je dan ook kwijt. Jouw gegevens slingeren van het ene naar het nadere poppetje dat over je gaat oordelen zonder je ooit gezien of gesproken te hebben. Een verkeerd ingevuld formulier of slechts je achternaam maken je tot een fraudeur. Doe je iets, dan wil men weten waarom je dat doet. Doe je iets niet, dan ook de vragen waarom niet. Kortom, zit jij (net) onder de gehanteerde inkomstennorm, heb je her en der wat moeilijkheden, dan word je in feite gevangen gehouden in het systeem.

Het ergste van deze versnipperde, Visieloze inrichting van onze staat is het gebrek aan dat een scherp oog dat overzicht houdt en kwesties in relatie met elkaar beziet en vervolgens reguleert. Neem het racisme(debat).

“Bijzondere scholen mogen leerlingen weigeren op basis van godsdienst of levensovertuiging van de school. Ook … als de school de leerling niet de ondersteuning kan bieden die deze nodig heeft.”

Dit staat op de site van onze Rijksoverheid, discriminatie mede mogelijk gemaakt door…  En dan denk ik, waarom al de ophef wanneer een werkgever een werknemer bij voorbaat uitsluit, op dezelfde gronden? Laat staan dat het (volledig gesubsidieerd) onderwijs geen bedrijf is dat winst moet draaien.  Moraliseren siert ons. Wie van het echte leed weinig kaas heeft gegeten, die is het luidst. Wie het geld alleen boeit, natuurlijk is die blij met onze goede Mark.