Wie zit er te wachten op het nieuwe leiderschap van deze ministers?

De lijst van beoogde bewindspersonen geeft een steeds beter beeld van wat Rutte IV werkelijk onder nieuw elan, nieuwe bestuurscultuur en nieuw leiderschap verstaat. Nieuwe bewindspersonen worden vooral op departementen benoemd waar ze feitelijk de competenties niet voor hebben. Vooral bij departementen die tijdens de vorige Rutte kabinetten al hebben aangetoond dat onder ambtenaren die het beleid bepalen en uitvoeren, getoonde incompetentie de boventoon voert.

Van ook maar enig crisisbesef en bewustzijn geeft het lijstje van bewindspersonen van Rutte IV geen blijk. Niet zo verwonderlijk want dezelfde coalitiepartijen die de afgelopen jaren het beleid hebben bepaald en de samenleving op vele gebieden buiten corona in de crisistand hebben gezet, beschouwen het woord crisis als een tijdelijk ongemak. Dat je met regulier beleid en procedures in een normale situatie wel kunt oplossen. Het maken van vroegtijdige plannen A en B is Rutte onbekend. Laat staan ergens een doortimmerde visie over te hebben. Niet alleen over corona maar over bijna alle sectoren die al een tijd in brand staan.

Gelukkig zijn er tussen de mismatches ook uitzonderingen te melden. Robbert Dijkgraaf, de wereldberoemde wetenschapper die Princeton leidt in de Verenigde Staten, wordt minister van Onderwijs. Professioneel gezien een duidelijke downshift benoeming. Het accepteren van een minder belangrijke baan in vergelijking met de baan die hij had. Als je zo competent als wetenschapper bent dat Princeton jou als Nederlander benoemt dan zegt dat wel iets. Om zo’n uitgesproken topfunctie in te ruilen voor een in Amerikaanse en andere buitenlandse ogen veel minder belangrijke baan zoals die van een ministerspost van Onderwijs in Nederland, kan uiterst risicovol zijn.

Naast Robbert Dijkgraaf zijn er nog enkele uitzonderingen te noemen. Ernst Kuipers als beoogd corona minister en Conny Helder als minister voor Langdurige Zorg en Sport. Allen hebben vakinhoudelijke kennis en werkervaring voor de aan hen toevertrouwde departementen. Allen lopen echter grote risico’s vanwege het ontbreken van politieke ervaring in de Haagse bubbel. Waar macht, vriendjes- en achterkamertjespolitiek ook bij Rutte IV een belangrijke rol zullen blijven spelen. Hoe hard dat ook door de coalitiepartijen zal worden ontkend.

Macht werkt verslavend en weinig politici en bewindspersonen zijn daar ongevoelig voor. Ook dat feit zal niet veranderen. Alle voornoemde drie buitenstaanders hebben dan ook een hoog afbreukrisico. Anders gezegd een hoge faalfactor. Zeker in de wetenschap dat incompetente ambtenaren op die departementen ook aan macht verslaafd zijn en wettelijk niet snel kunnen worden ontslagen. Vakinhoudelijke toppers die overgeleverd zijn aan zo’n in de kern slecht functionerend departement zijn op voorhand al kansloos.

De grootste mismatch is toch wel de benoeming van Sigrid Kaag als minister van Financiën. Als je haar opleidingsachtergrond en werkervaring ziet dan getuigt dat overduidelijk van het volledig missen van enige vakinhoudelijke kennis en werkervaring, welke nodig is om dit zware en belangrijke ministerie goed te kunnen leiden. Een ministerie waar al het belastinggeld wordt geïnd en wordt herverdeeld onder de andere ministeries. Een brede, diepe economische en financiële achtergrond met aantoonbare werkervaring op dat terrein is toch wel het minste dat in Rutte IV verwacht zou mogen worden.

Ook al heeft Kees Jan de Jager voor het CDA, als oud-ondernemer, bewezen dat ook zonder economische achtergrond je deze functie goed kunt vervullen. Mits je met eigen relevante bedrijfservaring kunt terugvallen op een competente ambtelijke staf. De toeslagenaffaire heeft geleerd dat vooral dat laatste ontbreekt op dat ministerie. Of deze benoeming van Kaag nu getuigt van nieuw leiderschap valt te betwijfelen. Van overschatting van haar eigen capaciteiten getuigt het in ieder geval wel.

De verrassing voor iedereen die qua werk direct of indirect met het departement van Justitie te maken heeft is de benoeming van bewindspersonen die geen van allen een juridische vakinhoudelijk achtergrond hebben. Met het harde feit dat onze democratische rechtsstaat er nog nooit zo slecht voor heeft gestaan is dat op zijn zachtst uitgedrukt opmerkelijk te achten.

De lijst van beoogde bewindspersonen in Rutte IV toont aan dat volgens de coalitiepartijen de beste remedie om een crisis te managen het benoemen is van bewindspersonen op ministeries die geen enkele vakinhoudelijke kennis, verwantschap en werkervaring hebben met zo’n ministerie. Dat getuigt inderdaad van nieuw elan en nieuw leiderschap. Maar niet van het soort waar veel Nederlanders op zitten te wachten in een voor hen op vele fronten uiterst onzekere toekomst.