Witte spreekpositie

Genderneutraal is uitgeroepen tot het lelijkste woord van 2017. Inmiddels is al een goede kandidaat naar voren gebracht voor de volgende verkiezing: witte spreekpositie. Arjen Lubachs item over Zwarte Piet was nóg leuker en overtuigender geweest, als hij wat meer rekening had gehouden met zijn witte spreekpositie, schrijft de filosoof Stephan Huijboom donderdagochtend in de Volkscourant. Het is een uitvloeisel van zijn witte privilege.

Boze blanken schrijven wel eens dat hun grootouders zich kromgewerkt hebben in het veen. Zijzelf waren ook al op hun vijftiende naar de baas gestuurd. Hoezo wit privilege? Hierop heeft Huijboom een antwoord. Het gaat niet om individuele lotsbestemmingen maar over maatschappelijke structuren. Het witte privilege hangt samen met de manier waarop Nederland in elkaar zit. Anders – voeg ik er persoonlijk aan toe – zou je op grond van Humberto Tans loopbaan kunnen spreken van zwart privilege.

Alle blanken profiteren van het wit privilege dat de structuur van de Nederlandse samenleving met zich meebrengt. Zie maar: zij worden niet vanwege hun afkomst gediscrimineerd op de arbeidsmarkt. Zij krijgen nooit te horen: ¨Als je het hier niet bevalt, dan pleur je maar op¨. Als zij een probleem hebben, zegt de premier niet dat zij zich dan maar moeten invechten.

Als je de voordelen van de blanken bij elkaar optelt dan ontstaat het beeld dat de Grondwet voor hen geldt en dan met name artikel één: ze worden niet gediscrimineerd. Anderen vaak wel. En dat deugt niet.

Wát deugt er niet?

Privilege is een middeleeuws juridisch begrip: het is een recht dat wel voor jou geldt maar voor een ander niet. Feodale heersers grossierden in het uitdelen van privileges om zo mensen aan zich te binden. In 1275 gaf graaf Floris V de Amsterdammers een tolprivilege in de hoop ze los te kunnen weken van hun toenmalige  heer, de bisschop van Utrecht. In het graafschap Holland mochten Amsterdammers de tollen zonder meer voorbij varen. Anderen niet. Die moesten wél betalen. Een privilege is een voorrecht.

Tijdens de Franse revolutie zijn dan ook al gauw op voorstel van een burggraaf nota bene – Barnave heette hij – in één moeite door alle adellijke titels en alle privileges afgeschaft: voor de wet en in het maatschappelijk leven diende iedereen gelijk te zijn.

Sindsdien kleeft er een smet aan het woord privilege. Het betekent niet alleen voorrecht maar ook onverdiend voorrecht. Je hebt het zo maar gekregen. Wie ben je om het als vanzelfsprekend te aanvaarden? Wordt het niet eens tijd dat je het opgeeft net zoals burgraaf Barnave dat namens de hele Franse adel deed in 1789.

Het is geen privilege om met alle anderen op gelijke voet behandeld te worden. Op geen enkele manier. Wat je ook allemaal nog meer aan het begrip ophangt. Hoe je ook schuift met de oorspronkelijke betekenis. Het is een onvervreemdbaar recht.

Ondanks de Nederlandse Grondwet met zijn duidelijke verbod op elke vorm van discriminatie komt er in Nederland veel informeel racisme voor . Daarom is er toch sprake van ontrechting op grond van kleur en afkomst. Dit is een ernstig probleem. Je verergert dat als je de mogelijkheid om ten volle gebruik te maken van je onvervreemdbare rechten aanduidt als een privilege. Je miskent daarmee namelijk de universaliteit van deze rechten. Je wekt de indruk dat ze niet als vanzelfsprekend bij iedereen horen. Zij zijn immers voorrechten  die niet voor iedereen gelden.

En wat als je gelijk krijgt en mensen op de gedachte komen dat algemeen geldende rechten inderdaad privileges zijn, die je maar voor jezelf kunt  houden omdat je ze anders kwijt bent voor je het weet? Schiet je daar iets mee op? Creëer geen mist met termen als white privilege of witte spreekpositie. Pas op met de kreet: ‘check your privilege’. Je schept er alleen maar verwarring en verzet mee.

De term white privilege is misleidend. Ze wekt de indruk dat je rechten kwijt raakt als je die ook aan andere gunt. Dat je er iets voor moet opgeven. Als je discriminatie aan de kaak wilt stellen, gebruik dan het woord discriminatie. Heb het over ontrechting. Over achterstelling. Vat de koe bij de hoorns.