WK voetbal in Qatar biedt arbeidsmigranten hoop

In de verzengende hitte van de Qatarese zomer sprak de 48-jarige Nepalese bouwvakker ‘Bhuwan’ met Human Rights Watch, in het gammele onderkomen dat hij deelde met 10 andere mannen. Bhuwan liet een zwelling zien in zijn lies, ter grootte van een grapefruit. Hij was bang om zijn baan kwijt te raken als hij de tijd zou nemen een dokter te bezoeken. Aangezien zijn werkgevers geen zorgverzekering hadden geregeld, kwam hij niet in aanmerking voor gesubsidieerde behandeling in het Hamad ziekenhuis in Doha, de hoofdstad van Qatar. Bhuwan ging uiteindelijk naar een kleine, relatief voordelige privékliniek, waar hij alsnog vreesde de rekening niet te kunnen betalen, omdat hij al maanden geen loon had ontvangen.

Via een vertaler stelde de dokter de diagnose: een beknelde hernia. Hij vertelde Bhuwan dat als hij doorging met werken – het was zijn taak om grote betonnen platen de trap op te tillen – hij zijn leven op het spel zette. In de auto terug naar het kamp zei hij tegen de vertaler: “Het kan me niet schelen als ik doodga.” Hij wilde ondanks alles per se blijven werken omdat hij geld nodig had om naar zijn familie in Nepal te sturen.

Hassan al-Thawadi, hoofd van het WK voetbal in Qatar in 2022, was deze week in Eindhoven om te spreken op de internationale Play the Game conferentie over mega sportevenementen en mensenrechten. Al-Thawadi promootte Qatar’s “droom” om een WK van wereldklasse te organiseren.

Maar arbeidsmigranten als Bhuwan hebben ook een droom. Hij is één van de bijna twee miljoen arbeidsmigranten in Qatar – ongeveer 95 procent van de totale beroepsbevolking – die op zoek gingen naar een beter leven voor hun families, door te werken in dit rijke Emiraat in de Perzische Golf.

Ongeveer 40 procent, of 800,000 van de arbeiders in Qatar, zijn werkzaam in de bouw. Vaak op bouwplaatsen met een link met het WK. De autoriteiten in Qatar hebben gezegd dat ze $500 miljoen per week uitgeven aan WK-gerelateerde projecten voor infrastructuur, inclusief het bouwen of renoveren van acht stadions , hotels, transport-, en andere faciliteiten. Deze arbeiders hebben hun huizen en families achtergelaten om jarenlang te zwoegen op bouwlocaties in extreme hitte, zonder de bescherming van vakbonden.

Human Rights Watch heeft in de afgelopen tien jaar mishandeling van arbeiders in de Golfstaten gedocumenteerd. Het wettelijk verplichte ‘ kafala’ -systeem, dat arbeidsmigranten aan hun werkgevers bindt en het overstappen naar een andere werkgever onmogelijk maakt, zorgt ervoor dat arbeidsmigranten kwetsbaar zijn voor uitbuiting en mishandeling.

Deze maand bracht FIFA het eerste rapport uit van zijn Human Rights Advisory Board , waarin de machtige voetbalfederatie sterk wordt aangeraden iets te doen aan de mishandelingen die gedocumenteerd zijn door Human Rights Watch en anderen, inclusief de extreme hitterisico’s die tot de dood kunnen leiden van arbeiders die stadions bouwen.

Doha beloofde in oktober eindelijk actie belangrijke arbeidshervormingen door te voeren, onder druk van een onderzoek door de internationale vakbondsorganisatie ILO naar schendingen van de conventie tegen gedwongen arbeid door Qatar. Er werden toezeggingen gedaan voor minimumloon en arbeiders zouden hun baan voortaan kunnen opzeggen, of overstappen naar een andere werkgever. Een centrale autoriteit zou toezicht gaan houden op naleving van arbeidscontracten. En er zouden gezondheids- en veiligheidsmaatregelen worden doorgevoerd, inclusief tegen de extreme hitte in het land (onderwerp van een recent onderzoek van Human Rights Watch

HRW had in 2012 al het rapport Building a Better World Cup gepubliceerd, met daarin aanbevelingen voor contractuele garanties om arbeidsmigranten te beschermen tegen chronisch misbruik, zoals exorbitante recruteringskosten en de arbitraire inname van paspoorten en visa van gastarbeiders. Qatar verstrekt voorts alleen uitreisvisa aan arbeidsmigranten als hun werkgevers – of zelfs voormalige werkgevers – daarmee akkoord gaan.

Andere door Human Rights Watch onderzochte misstanden zijn onder andere laat- of niet-betaalde lonen, overbevolkte en onhygiënische omstandigheden, inclusief onvoldoende toegang tot schoon drinkwater, en slechte ventilatie en koeling in een land waar de temperatuur in de zomer stijgt tot meer dan 45 graden Celcius. Vorig jaar begon Amnesty International een campagne over Qatar’s “World Cup of Shame” met “afschuwelijke leefomstandigheden” voor arbeidsmigranten terwijl wereldvoetbalbond FIFA naar verwachting “enorme winsten” zal maken.

Qatar komt steeds meer onder druk te staan. Zowel politiek, met de crisis in de Golf-regio, en doordat het land in de schijnwerpers staat vanwege het WK in 2022. In juni kondigde FIFA een nieuw mensenrechtenbeleid aan met de woorden “FIFA wil negatieve invloeden op mensenrechten verbonden met zijn activiteiten, producten, of diensten voorkomen of beperken.”

Ondertussen hebben een aantal FIFA-sponsoren die het WK van 2022 steunen, de druk opgeschroefd voor hervormingen in Qatar. Merken riskeren imagoschade door associatie met misbruik van de rechten van arbeiders, in plaats van met het “prachtige spel” dat voetbal wil zijn.

Het comité dat het WK in Qatar organiseert heeft belangrijke hervormingen doorgevoerd, inclusief het staken van werkzaamheden bij extreme hitte. Maar ze zijn er nog lang niet.

Arbeidsmigranten hebben recht op waardigheid, bescherming, en gezondheids- en veiligheidsgaranties. Aanvullende hervormingen die onlangs werden aangekondigd, zijn een stap in de goede richting. Maar de echte test is de uitvoering van deze voornemens, en meer maatregelen moeten worden genomen. Zo moeten data over doden onder arbeidsmigranten in recente jaren openbaar worden gemaakt. Meer van dit soort sterfgevallen moeten worden tegengegaan door veiligheidsmaatregelen, inclusief een verbod op werken bij verhoogd hitterisico, en het schrappen van uitreisvisa.

De arbeidshervormingen in Qatar kunnen, mits op de juiste manier uitgevoerd, de lat hoger leggen in de hele Golf-regio en druk leggen op de Verenigde Arabische Emiraten, Saudi Arabië en andere landen die het ‘kafala’-sponsorschap systeem hanteren.

In bredere zin bewijzen deze hervormingen ook de kracht van sport als hefboom voor verandering in zelfs de meest hardnekkige mensenrechtencrises. Als deze hervormingen worden doorgevoerd en voor arbeidsmigranten in Qatar realiteit worden, is dat niet alleen een overwinning voor de arbeiders die werken aan de stadions in Qatar, maar voor mensenrechten in de hele Golf-regio.