'Zombie-verdragen' fnuikend voor internationale handel

Afgelopen week heeft Zuid-Afrika een beslissing genomen om zijn Bilateraal Investeringsverdrag (BIT) met Nederland op te zeggen. Zuid-Afrika’s beslissing zou wel eens een trend kunnen zetten die grote gevolgen kan hebben voor ons eigen handelsbeleid. Verbazingwekkend genoeg hoor of lees je daar bijna niets over op Twitter, op de Facebook-pagina van minister Ploumen van Hulp en Handel of in de gespecialiseerde media.

Die stilte is tekenend voor de manier waarop alles wat Nederland doet en laat op het gebied van internationale handelsrelaties in duisternis wordt gehuld. Die duisternis is storend. Nederland heeft op dit moment 98 BITs lopen en stelt die verdragen niet ter discussie. Vreemd, want we weten inmiddels dat die verdragen consequenties kunnen hebben voor onze eigen beleidsvrijheid. Zo is het bijvoorbeeld denkbaar dat de BIT met Canada het ons onmogelijk maakt om het boren naar schaliegas te verbieden.

In feite zijn BITs bedoeld om buitenlandse investeerders aan te trekken door hun winstgevendheid te beschermen. Onder een BIT wordt het voor een overheid heel moeilijk om milieu- en sociale wetten te veranderen, omdat die de kosten van een onderneming omhoog kunnen stuwen. Als een overheid toch besluit tot nieuwe wetgeving, kan die onderneming de overheid aanklagen. De afgelopen jaren hebben bedrijven 500 aanklachten ingediend, meestal tegen overheden van ontwikkelingslanden.

Aan die BITs kleven allerlei haken en ogen; ze beperken de mogelijkheden om milieu en mens te beschermen; de kosten van rechtszaken en opgelegde boetes zijn schreeuwend hoog; de rechtspraak is erg onduidelijk geregeld en, als klap op de vuurpijl zijn ze nauwelijks op te zeggen. En doet een land dat toch, dan blijven bestaande investeringen nog jaren beschermd, dankzij de zogenaamde ‘zombie clause’. Dat is een bepaling dat een verdrag toekomstige investeringen voor soms nog tientallen jaren zal beschermen.

We mogen Zuid-Afrika dus dankbaar zijn dat zij wel de moed hebben om een publiek debat aan te gaan over de effectiviteit van hun handelsbeleid en daar ook consequenties aan verbinden. Het kan ons een hoop ellende besparen, zeker nu veel van de landen waar wij vroeger investeerden, steeds meer zelf internationaal gaan opereren en dus ook Nederland kans loopt op flinke aanklachten. Nu handel een onderwerp is geworden in de discussie over beleidscoherentie in ons land, wordt het echt tijd dat we over dit soort zombie-achtige verdragen een publiek debat aangaan.

Volg Daniëlle Hirsch ook op Twitter