Zwarte Piet was een straatarme Italiaanse schoorsteenveger. Of niet?

De intocht van Sinterklaas werd dit jaar op verschillende plekken verstoord door betogers. De demonstranten vinden Zwarte Piet racistisch. Het is niet de eerste keer dat Piet ter discussie staat. Al jaren pleiten mensen voor een ander uiterlijk omdat het huidige volgens tegenstanders omstreden zou zijn. Maar waar komt Zwarte Piet precies vandaan? Is Piet van oorsprong een Moor, een Ethiopiër of een Italiaan?

Toen ik jong was, werd mij verteld dat Zwarte Piet zijn kleurtje te danken had aan de schoorsteen, waar hij doorheen moest om kinderen hun cadeautjes te brengen. Doordat hij een belachelijk pakje aanhad en een maffe muts droeg, heb ik er nooit bij stilgestaan dat Zwarte Piet wel eens voor een slaaf of een onderdrukking kon staan. Nooit heb ik gedacht dat Zwarte Piet een verkapte vorm van racisme is. Die discussie kwam pas jaren later op mijn pad. Tegenwoordig vertellen ouders dit verhaal nog steeds aan hun kinderen. Ik denk dat die kinderen er wel ongeveer hetzelfde over denken. Die zien namelijk alleen een kerel in een vreemd pakje die snoep uitdeelt.

Naast het omstreden uiterlijk is er ook wat discussie over de sociale positie van Zwarte Piet. Als knechtje van Sinterklaas wordt vaak een verband gelegd met de slavernij, onderdrukking en het koloniale verleden. Ook was hij in eerste instantie niet zo vriendelijk als dat hij nu is. Kinderen waren bang van hem. Vooral van zijn roe, die hij tegenwoordig niet meer heeft. Dat is, net als heel veel andere aspecten van het feest, door de jaren heen aangepast. Een verbastering van tradities.

Natuurlijk zijn er verschillende theorieën over de herkomst van Sinterklaas en zijn knechtje. Volgens de geschiedenisboeken maakte Zwarte Piet zijn opwachting in het begin van de 19de eeuw. Sinterklaas opereerde eerst alleen, maar kreeg al snel een knecht. Dit knechtje is afgeleid van de Moren, die volgens sommigen gelijk stonden aan de duivel. Hij werd door de Goedheiligman gedwongen om goede daden te verrichten. Ook kan het zo zijn dat Sint op de slavenmarkt in Ethiopië een jongetje kocht met de naam Piter. Sint kocht de jongen vrij en deze was toen zo dankbaar dat hij bij hem bleef. In deze twee verhalen wordt gezegd dat Piet een duivel of een ondergeschikte slaaf was. Beiden hadden een donkere huidskleur.

Naast deze bovenstaande theorieën is er nog een andere. Als deze theorie waar is, zijn alle Italianen de sjaak. In dit verhaal is de Zwarte Piet namelijk afgeleid van een Italiaanse schoorsteenvegerknecht. De roe was vroeger een instrument voor Italiaanse schoorsteenvegers en de kleding die Piet draagt toont veel gelijkenissen met de kledij van deze arbeiders, die met een roe het roet aanveegden. Hun gezicht werd door de noeste arbeid zwart van het roet. Het roet deden ze in een juten zak die ze op hun rug droegen. De schoorsteenveger liep hierbij over het dak van bewoners. De knecht had het als assistent van een schoorsteenveger alles behalve goed.

Als klein meisje was ik gezegend met een extra feestdag: Befana. Deze Italiaanse heks komt uit de schoorsteen gevlogen om kinderen op 6 januari hun cadeautjes te brengen. Zwart van het roet vraagt ze aan de kinderen of ze dat jaar lief geweest zijn. Ouders laten een glas wijn en een schaal met voedsel voor haar achter, omdat ze eigenlijk erg arm is. Ook over deze legende zijn veel theorieën te bedenken. Een soortgelijk verhaal heb ik eerder gehoord, heette het niet ‘Sinterklaas’? Is Zwarte Piet afgeleid van een armzalige, Italiaanse schoorsteenvegerknecht of van een arme, oude, Italiaans vrouw? Het kan.

Over de herkomst van de Piet bestaan veel speculaties. Hij was een Moor, een duivel, een Italiaan of een Ethiopiër. Volgens anderen was hij een Nederlandse knecht, een Franse harlekijn of een raaf van een Germaanse god. Geen theorie is zeker. Toch blijft het feit dat sommige mensen er door zijn uiterlijk en afkomst aanstoot aan nemen. Mensen schelden een donker persoon wel eens uit voor ‘Zwarte Piet’. Dat is verschrikkelijk en hoort niet. Als het de wereld een betere plek zou maken, zou ik ook dolgraag zien dat de functie van Zwarte Piet anders bekleed werd. Misschien moeten we hem gewoon ‘Piet’ noemen en hem alle kleuren van de regenboog geven, als teken van multiculturaliteit. Uit het verleden blijkt echter dat dit niet lukt. Pogingen om de Piet een andere kleur te geven, zijn nooit aangeslagen. Wel zijn de gouden oorringen door de jaren heen verdwenen. Een traditie één twee drie veranderen, gaat namelijk niet.

Hoe dan ook, de Piet helemaal op non-actief zetten, is ijdele hoop. Bovendien neem je er de (mogelijke) geschiedenis ook niet mee weg. Eigenlijk is geen enkel verhaaltje mooi te noemen, zoals wel vaker het geval is met legendes en fabeltjes. Ze zijn hard, achterhaald en wekken vaak onbegrip op. Maar toch hé, als we de geschiedenisboeken erop nakijken, moet ik toegeven dat Piet toch verdomd veel op die Italiaanse schoorsteenveger lijkt. Ik denk dat ik een actiegroep op ga richten.