Echte trollen

Maandagavond belandde ik in de bios bij Gräns omdat een goede vriendin die film graag wilde zien. Ga je mee? Ik had geen idee. Gräns bleek Zweeds voor grens. Je spreekt het ook op dezelfde manier uit dus waarom die Zweden zo raar doen met een ä is mij een raadsel.

De titel bleek nog het minst vreemde aan de film. Toen de voorstelling begon schoot me ineens te binnen dat een vriend een paar weken eerder gezegd had dat hij Gräns gezien had. ‘Heel apart’. Om zijn lippen speelde een mysterieus lachje. Alsof hij me wilde verleiden de film te gaan zien zonder die direct aan te bevelen. Een beetje zoals je iemand een spookhuis inlokt.

De kwalificatie ‘heel apart’ bleek in aanmerking te komen voor de ‘Understatement of the Year Award’. Regelmatig wist ik in de bios niet meer waar ik het zoeken moest, uit ongemak over de beelden. ‘Als je nog één keer zucht, ga je maar weg’ siste de vriendin halverwege. Het hoogte- of dieptepunt, de meest onaangename seksscene die ik in tijden zag, moest toen nog komen. De vriendin bleek die echter geweldig te vinden. Ik schotelde haar na afloop een recensie voor van de Amerikaanse filmsite Roger Ebert. Daar vonden ze de scene ook afstotelijk. ‘Stelletje puriteinen, het was juist heel puur’, reageerde ze en maakte een wegwerpgebaar.

Ik kan niet veel over het verhaal zeggen zonder de verrassing weg te geven maar Gräns gaat over trollen die temidden van ons leven. Voor het gemak ga ik er maar vanuit dat jij lezer, tot de homo sapiens behoort. Ook al weet ik zeker dat dat niet altijd het geval is. Deze tekst wordt bijvoorbeeld ook gelezen door de robots van Google.

Na afloop vroeg ik aan de vriendin of ze dacht dat het mogelijk was dat er echt trollen onder ons leven. Ze keek me aan met een blik van ‘o, ben je in zo’n bui’ en schudde resoluut nee, niet eens bereid het gedachtenexperiment aan te gaan.

Plaats je hand eens boven je wenkbrauwen, zei ik. Ik moest aandringen maar ze deed het. Voel je dat je schedel schuin of recht naar boven loopt? Recht zei ze. Jammer. Als het antwoord schuin had geluid was ze een afstammeling van neanderthalers. Dat had ik toevallig dit weekend gelezen. Neanderthaler, dat klinkt al een beetje als trol.

In zijn monsterbestseller Sapiens vertelt Yuval Noah Harari dat er ooit naast de homo sapiens tientallen andere mensensoorten zijn geweest. Die hebben allemaal het loodje gelegd, weggeconcurreerd door ons, al dan niet met gebruik van geweld.

Hij vertelt ook hoe het komt dat juist wij overleefden en de neanderthalers niet. De homo sapiens heeft niet alleen een goed ontwikkeld taalvermogen, wat ingewikkelde communicatie mogelijk maakt, maar is ook in staat in mythes te geloven. Religie is natuurlijk het bekendste voorbeeld maar geld is ook een mythe, we verzinnen en geloven dat het waarde heeft en daarom heeft het waarde. Een bankbiljet is op zichzelf een waardeloos stukje papier. Dat merk je als je een bankbiljet krijgt uit een ver land waar je niks mee kunt.

Door die mythes kunnen we onszelf organiseren, bijvoorbeeld denken dat we in een land leven. Of daar, zoals onze premier, zelfs een vaasje van maken.

Trollen zijn ook een mythe. Misschien hebben ze ooit wel bestaan maar we kunnen in ieder geval doen alsof dat nog steeds het geval is.

We zijn verslaafd aan mythes. Nu duidelijk wordt dat we de Aarde in hoog tempo aan het verwoesten zijn, verzinnen we gewoon dat we op Mars kunnen gaan wonen. Liever dat dan nu maatregelen nemen.

De mensensoort Sapiens heeft alle andere mensensoorten uitgeroeid en staat op het punt dat ook met zichzelf te doen, omdat we graag in sprookjes geloven en wezenlijke problemen weg kunnen fantaseren. Wie de fijnste sprookjes vertelt, wordt Politicus van het Jaar. Dat is niet de boodschap van Gräns maar dat de film me op die gedachte bracht, maakt hem waardevoller dan ik bij het verlaten van de bioscoop dacht.

De echte trollen dat zijn wij.