Emma, lever je niet uit aan beschermers

Ik ben geen witte vriend maar een vrij heer. Toch kan ik het verlangen niet onderdrukken een antwoord te formuleren op je brief.  Je schrijft daarin – heel in het kort – dat je bang bent omdat in Nederland racisme, seksisme en eigentijdse vormen van fascisme steeds openlijker de kop opsteken en zich almaar gewelddadiger manifesteren.  Niet alleen ‘s-avonds op straat maar ook al in de zalen van de Eerste en Tweede Kamer. Daarom roep je witte vrienden te hulp. Zij moeten zich uitspreken tegen de vijanden van de beschaving die jou belagen. Of – zoals je het zelf zegt – “Ik wil dat je mijn hand vast pakt en naar de rest van de wereld schreeuwt dat je achter me staat”.

Ik zou daar heel voorzichtig mee zijn. Je vraagt om een gunst, niet om een recht. Lever je nooit uit aan beschermers. Die worden maar al te vaak heel dwingend en ze eisen constant dankbaarheid.

Ik loop al een tijdje mee en toen ik jouw leeftijd had, was ik in menig studentendemonstratie te vinden. Vaak stond langs de weg een oude radencommunist die steeds hetzelfde pamflet uitdeelde. Ik denk dat hij voor elke gelegenheid enkele tientallen fotokopieën liet maken. Daarop stond de leuze: “De bevrijding van de arbeidersklasse zal alleen en uitsluitend het werk van de arbeiders zelf zijn”. Daar konden we het mee doen en als je ziet wat er van mijn generatie terecht is gekomen, dan had die ouwe groot gelijk.

Een paar decennia later kwam ik door mijn werk wel eens in contact met professor Jan Breman die zich zijn leven lang met ontwikkelingsproblematiek heeft bezig gehouden. Hij deed onderzoek naar de oorzaken van de armoede in Azië, met name in India. Daarbij hield hij altijd het historisch perspectief in het oog. Hoe kon lotsverbetering van de arme massa’s tot stand komen? Breman stelt vast dat onderdrukking op tal van gebieden een centrale factor is. Van hem leerde ik het volgende: onderdrukten krijgen nooit iets cadeau. Rechten moet je zélf bevechten.

In diezelfde periode had ik eens een lang gesprek met een hoogleraar uit Israël. Nederland had toen een klein programma dat Nederlandse en Israëlische sociale wetenschappers in staat stelde samen onderzoek te doen naar ontwikkelingsproblematiek in Afrika. Omdat sommige Nederlandse instellingen contact onderhielden met universiteiten op de Westbank konden ook Palestijnse onderzoekers een beetje bij het programma worden betrokken. Op die manier ontmoetten zij Israëlische collega’s. Dat moest natuurlijk sub rosa blijven omdat ook toen al aan alle kanten schreeuwlelijken op het vinkentouw zaten om zulke contacten te saboteren. Nu kan het wel worden gezegd. Goed, die Israëlische professor zei tegen mij: “Ik zal je eens een mop vertellen. Anders begrijp je het Midden-Oosten niet”. Ik geloof dat ik die mop al eens op Joop heb doorverteld maar dat is al lang geleden. Hier is hij nog een keer.

“Een bedoeïen had zeven volwassen zonen die hem elke vrijdag na  de moskee in zijn tent kwamen bezoeken. Dan dronken ze met zijn allen thee.

Op zo’n vrijdag troffen de zeven zonen hun vader in alle staten aan. ‘Wat is er gebeurd?’, vroegen ze. De vader hief de handen ten hemel. ‘Ze hebben een kip gestolen!’, riep hij vertwijfeld uit. ‘Nou, pa,’ zei de oudste zoon, ‘Dat zal toch wel meevallen. Misschien heb je verkeerd geteld. Of is dat beest weggelopen’.

Een week daarna treffen de zonen hun vader wéér in alle staten aan. ‘Ze hebben een schaap gestolen’, roept hij ‘Doe toch wat!’. De op een na oudste zoon kalmeert hem. ‘Het is toch wat,’ zegt hij, ‘Maar schapen verdwijnen aan de lopende band. Net als fietsen. Daar is verder niks aan te doen’.

Weer een week later is vader positief aan het schuimbekken. ‘Er is een kameel weg!’ schreeuwt hij zijn kroost al van verre toe. De op twee na oudste zoon pakt zijn vader bij de hand. ‘Dit gaat toch wel een beetje ver. Misschien moeten we aangifte doen bij de kadi’.

Inmiddels is er een maand voorbij. De zonen gaan na de moskee opnieuw bij hun vader op bezoek. Hij loopt neuriënd rond en begroet ze  hartelijk. Dankbaar om zijn goede stemming zijgen de zonen neer op het tapijt. ‘Alles goed, pa, is er nog wat gebeurd?’, vraagt de op drie na oudste zoon nadat ze eerst allemaal een waterpijp met appeltjestabak hebben opgestoken. Vader trekt vergenoegd aan het slangetje en zegt; ‘Nee, helemaal niet. Niks bijzonders. Ja, jullie zuster is door drie man verkracht, maar dat is alles’.

Als een man springen de zeven zonen op. Ze trekken hun kromzwaarden. ‘Wie hebben dat gedaan?’ schreeuwen ze, ‘Waar kunnen we ze vinden?’.

Vader kijkt hen aan en zegt dan ernstig: ‘Zo hadden jullie moeten reageren toen die kip gestolen was’.”

Dit zijn drie lessen die ook voor jouw situatie relevant zijn, beste Emma. Ik weet, je hebt er voor het moment niets aan maar ik geef ze toch in overweging.

Niemand zal je bevrijden, Emma. Geen mens zal je bedreigingen wegnemen. Dat kan alleen jij zelf doen samen met je lotgenoten. Als je veilig over straat wil moet je bondgenoten zoeken, geen beschermers. Tegelijk is lichtgeraaktheid van wezenlijk belang. Accepteer niks. Probeer niet in de smaak te vallen. Sus niet. Stel eisen. Vraag excuus. Vergeet geen belediging. “ La vengeance est un plat, que se mange froid” , zeggen ze in Frankrijk: “De wraak wordt koud opgediend”.

Organisatie is het enige antwoord op de bedreigingen van onze tijd. Dat wij gezamenlijk opstaan voor de beschaving. Zet de angst om in vastberadenheid.

Ik weet, ik heb makkelijk praten, maar dat vond ik geen goede reden om hier mijn mond te houden.

Voor het overige ben ik van mening dat de toeslagenaffaire niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en evenmin de zaak rond het Groninger aardgas.