Isoleren zonder imiteren

Ondanks alle waarschuwingen koos Duits bondskanselier Angela Merkel niet voor de strategie van isoleren en imiteren tegen Alternative für Deutschland (AfD), in tegenstelling tot al haar voorgangers en collega Mark Rutte. Terecht of niet, electoraal gezien een regelrechte zelfmoord.

“Als de Fransen terecht trots zijn op hun keizer, en de Britten op Nelson en Churchill, hebben wij het recht trots te zijn op de prestaties van Duitse soldaten in twee wereldoorlogen.” Begin deze maand werd die uitspraak gedaan door Alexander Gauland, leider van AfD. Die partij kreeg 13% van de stemmen bij Bondsdagverkiezingen afgelopen zondag. Dat was bijna driemaal zoveel als in 2013.

Hoe kan een zo controversiële partij zoveel kiezers trekken? Het begint een eentonig verhaal te worden: net als bij Brexit en Trump zijn er sterke aanwijzingen dat veel kiezers stemden met immigratie- en integratieproblemen in het achterhoofd. Een fors deel van het electoraat ziet problemen die politici laten liggen – en zou zelfs op de duivel stemmen om die problemen opgelost te krijgen.

Net als in het VK en in de VS vinden in Duitsland veel kiezers de integratie mislukt en meer immigratie een slecht idee. In 2014 meende 21% dat immigranten het culturele leven in het land ondermijnen, voelde 22% zich slechter behandeld dan immigranten en vond 29% dat immigranten het land eerder een slechtere plek maken dan een betere. Vervolgens ving het land 890.000 mensen op.

Die kiezersvoorkeuren zijn vrij intens en bestaan al lang. Maar rechts van de christendemocraten was er geen effectieve, legitieme partij die die voorkeuren een stem gaf. De christendemocraten bestreden rechtsere partijen, zoals de NPD, met een combinatie van isoleren en imiteren. Die combinatie kost een anti-immigratiepartij gemiddeld veel stemmen, zo suggereert wetenschappelijk onderzoek.

Het dreigde wel eens mis te gaan. In 1969 haalde de NPD bijna de kiesdrempel van 5%, namelijk 4,3% van de stemmen. Door Ausgrenzung van de NPD (isoleren) en het overnemen van haar thema’s (imiteren) wendden de christendemocraten het gevaar af. In 2013 diende zich nieuw gevaar aan, toen AfD een score van 4,7% behaalde. Merkel koos voor isolatie, maar niet voor imitatie – integendeel.

Waar haar collega in ons land, Rutte, de strategie van isoleren en imiteren toepaste tegen de PVV , daar deed Merkel dat niet tegen AfD. Net als Rutte sloot ze elke politieke samenwerking met de anti-immigratiepartij uit. Maar in tegenstelling tot Rutte nam ze niet de thema’s over van haar rivaal. Waar de PVV als gevolg van Ruttes strategie kiezers verloor, daar maakte Merkel AfD slapend rijk.

“ Wir haben so vieles geschafft, wir schaffen das. ” Onder dat motto besloot Merkel, tegen de wens van velen in, de toestroom naar haar land niet te beperken. Het zou wel lukken met de opvang. Wellicht had ze, net als Rutte, haar nederlaag nog kunnen beperken door in later stadium het geïsoleerde AfD alsnog te imiteren. In plaats daarvan herhaalde ze telkens de woorden van die dag, 31 augustus 2015.

Voor die datum scoorden Merkels christendemocraten (CDU en CSU samen) steevast boven de 40% in de peilingen, daarna altijd lager. AfD stond augustus 2015 onder de 5%, daarna altijd hoger. Afgelopen zondag verzilverde AfD die zetelwinst. De liberale FDP kreeg ook een fors aantal anti-immigratiestemmen. CDU en CSU vielen tientallen zetels terug en AfD kreeg er bijna honderd.

Dat veel AfD’ers een dubieus verleden hebben woog blijkbaar niet op tegen de zorgen. Zondag vond 44% van de kiezers integratie één van de twee belangrijkste thema’s. Die kiezers stellen gevestigde politici voor een keuze: ofwel slimme, nette oplossingen bedenken voor de immigratieproblemen die ze zien, ofwel verdwijnen – desnoods vervangen worden door brokkenmakers als Gauland of Trump.

Brokkenmakers die meer op het spel zetten dan ons lief is.