Seksuele intimidatie gaat niet om seks maar om intimidatie

Een vriendin heeft een stiefdochter die werkt in een klein bedrijf en haar baan erg leuk vindt maar last heeft van haar baas. Die maakt voortdurend suggestieve opmerkingen, raakt haar aan en doet oneerbare voorstellen. Ze heeft hem al te kennen gegeven dat ze er niet van gediend is maar dat helpt niet. Wat moet ze doen? Aangifte doen heeft weinig zin want daarvoor zijn de vergrijpen – nog – niet ernstig genoeg. Als ze luider protesteert is de kans groot dat ze haar baan kwijtraakt en dat wil ze natuurlijk niet, ook al omdat het bijzonder werk is waarvoor de vacatures niet voor het oprapen liggen. Ze kan kortom geen kant op en eigenlijk alleen maar wachten tot het ophoudt of erger wordt. Ondertussen wordt ze er bijkans letterlijk ziek van.

Het voorval staat niet op zichzelf. De affaire Weinstein brengt nu een sneeuwbaleffect op gang met vrijwel dagelijks nieuwe onthullingen maar het probleem beperkt zich niet tot Hollywood en de entertainment- of mediawereld, ook al zijn dat bedrijfstakken waar relatief veel vrouwen werken. Het speelt zich net zo goed af in tandartspraktijken, bibliotheken, supermarkten, banken, defensie, tja, waar eigenlijk niet?

Toch komt het publieke debat over de kern van de zaak maar lastig op gang. Zoals vaak bij onaangename waarheden en taboes buitelen in de reacties ontkenning en bagatellisering over elkaar heen, tot en met het verdacht maken van de slachtoffers aan toe: ‘Waarom hebben die vrouwen dan niet eerder aan de bel getrokken’, ‘straks mag je niet eens meer een compliment geven’, ‘ze vragen er er zelf om als ze zich zo kleden’.

Een van de eerste films die het taboe aan de kaak stelde was Disclosure met Demi Moore en Michael Douglas uit 1994, bijna een kwart eeuw geleden dus. Scenarioschrijver Michael Crichton had, om aan het onwetende publiek duidelijk te maken wat eigenlijk het probleem is, de sekse van slachtoffer en dader omgedraaid: de mannelijke hoofdrolspeler werd aangerand door zijn vrouwelijke baas. Die omkering werkte wonderwel geloofwaardig. Slachtoffer Michael Douglas schaamde zich, voelde zich schuldig, want had hij niet zelf teveel aanleiding gegeven? Dan spreekt zijn advocaat de woorden die alles verduidelijken:

Je zou de film nu zo opnieuw in roulatie kunnen brengen. Het is tekenend voor de maatschappelijke blindheid ten aanzien van het probleem dat de rollen verwisseld moesten worden om het publiek de ogen te openen. In de praktijk zijn het voornamelijk gewoon mannen die vrouwen lastigvallen. Niet omdat vrouwen de lustobjecten zijn maar omdat mannen de macht hebben. Daarom moet je de discussie ook uit de seksuele sfeer trekken. Het gaat niet om liefdesaffaires tussen mensen. In seks en relaties kan van alles mis gaan, grenzen worden ongewild overschreden of avonturen pakken anders uit dan de bedoeling was. Dat hoort allemaal thuis in het erotische spel en het slagveld van de lust en liefde.

Maar seks is iets waar twee mensen vanuit een gelijkwaardige positie over beslissen. Hier is geen sprake van gelijkwaardigheid. De toekomst van de een ligt in de ander z’n handen. En met dat machtsmiddel probeert hij zijn slachtoffer te dwingen tot seks, of zwijgen, of beide. Het is gedwongen seks en het gaat om de dwang. Die macht moet gebroken worden.

Dat bestrijden van machtsmisbruik is lastig want veel speelt zich af in het verborgene en de bewijsvoering is moeilijk. Het ideale schoonzoon-type kan in de omgang bij iedereen ontzettend sympathiek overkomen maar zich ondertussen schuldig maken aan dit soort praktijken. Zie dan maar eens geloofd te worden als slachtoffer.

Wie te maken krijgt met seksuele intimidatie kan naar het College voor de Rechten van de Mens stappen. In de database met vonnissen vind je voorvallen die overeenkomen met het voorbeeld dat ik hierboven beschreef. Zoals het relaas van een vrouw die na een auto-ongeluk weer aan het werk gaat in een winkelfiliaal:

Je zult maar zo’n berichtje krijgen van je baas. Het bewuste bedrijf werd veroordeeld omdat het de vrouw dwong voor de manager te blijven werken, terwijl overplaatsing een optie was. Het College heeft echter geen macht. Het kan oordelen vellen maar geen sancties opleggen. Wel kun je met het oordeel naar de rechter stappen en die om maatregelen vragen maar dat maakt het zoeken van gerechtigheid en bescherming wel tot een heel erg lange juridische lijdensweg. Het aantal uitspraken op dit gebied is dan ook minimaal, een paar per jaar hooguit. En dat voor een probleem dat vaak voorkomt.

In steden als Amsterdam en Rotterdam zijn onlangs ‘sisverboden’ ingesteld om seksuele intimidatie op straat tegen te gaan. Met fikse boetes, in Rotterdam tot meer dan 4000 euro. Natuurlijk wordt daar in het publieke debat wederom lacherig over gedaan maar het lijkt mij een goed begin om zo’n aanpak ook door te voeren op de werkvloer.