Toekenning Erepenning aan Van Dissel is niet serieus te nemen

De Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen heeft aangekondigd eind deze maand haar Erepenning aan Jaap van Dissel uit te gaan reiken. De KNAW is de vereniging van Nederlandse topwetenschappers en de erkenning is dan ook een grote eer. De prijs gaat naar een persoon die bijzonder bijdraagt aan de “bloei van de Nederlandse wetenschap”. Maar deze keer gaat de Academie zozeer in de fout dat ze haar uitstekende reputatie aantast.

De Academie zegt de Erepenning aan Van Dissel te geven vanwege zijn rol bij de “bestrijding” van Covid-19. Daar gaat het meteen al mis, want het beleid dat Van Dissel voor Nederland koos was juist het virus “ zo snel mogelijk ” te verspreiden voor zover dat niet leidde tot meer zieken dan de ziekenhuizen aan kunnen. Althans, dat was het plan, want net als in april 2020 zijn er nu zoveel coronabesmettingen dat de ziekenhuizen de zieken niet aankunnen.

De motivatie van de toekenning van de penning heeft het ook over de “rol die van een wetenschapper verwacht mag worden”. Maar Van Dissel is in deze crisis Directeur Infectieziekten van het RIVM, een manager die zijn afdelingen en de GGD’en aanstuurt. Hij is ook de topadviseur van het kabinet, en is er bij de kabinetsbesprekingen in het Catshuis over de crisis altijd bij. Van Dissel heeft geen enkele rol in het onderzoek naar corona-uitbraak of wat dan ook, en heeft er als internist eigenlijk ook weinig verstand van.

De Academie complimenteert Van Dissel ook omdat hij zich “niet laat verleiden tot politieke uitspraken”. Maar het OMT dat onder zijn leiding staat heeft een lange reeks van politieke uitspraken gedaan, bijvoorbeeld over het toestaan van versnelde versoepelingen in juni 2020 “ vanwege zeer hoge maatschappelijke kosten ”. Ook heeft het OMT vaak via Van Dissel onder politieke druk gestaan, tot en met “teken maar bij het kruisje” aan toe. Van Dissel stelde dus juist vaak de politiek boven de wetenschap.

De Academie meldt ook dat Van Dissel “wetenschappelijke verhandelingen” houdt en uitlegt waar zijn kennis ophoudt, en dat hij een “honest broker” is in de wetenschap. Daarmee stapt de KNAW over een lange reeks uitspraken van Van Dissel heen die de toets der zorgvuldige wetenschap niet altijd volledig doorstaan. Er waren bijvoorbeeld stellige en ongeloofwaardige uitingen als “Carnaval is veilig want het wordt gevierd in kleine groepen”, “ de kans dat het virus in Nederland opduikt is klein want er zijn geen directe vluchten ” en “ kinderen spelen een kleine rol bij de verspreiding ” terwijl hij beter wist.

Van Dissel baseerde de catastrofale RIVM-richtlijnen voor mondmaskers op zijn “ persoonlijke ervaringen ”, niet op de wetenschap. Onderzoek over maskers dat overigens voor een belangrijk deel van zijn eigen instituut komt en aantoont dat ze uitstekend werken en dus op iedere neus hadden moeten zitten. De afwijzing van maskers in de richtlijnen werd in maart ook nog verdedigd met “zonder klachten ben je niet besmettelijk”, terwijl Van Dissel in april in de Kamer juist aangaf de keuze voor verspreiding van het virus te hebben gemaakt omdat hij zag dat het vooral door mensen zonder klachten werd verspreid. Overigens gaf Van Dissel in januari 2020 nog aan dat maskers wel werken en mensen voorzichtiger maken, terwijl hij vanaf februari het tegenovergestelde beweerde.

De regelmatige Kamerbriefings waar de KNAW over spreekt zijn een verhaal apart. Tot de dag van vandaag hebben die een taaie relatie met de internationale wetenschappelijke consensus. Corona is geen “longontsteking” maar een systeemziekte die overal in het lichaam kan toeslaan. Er is geen wetenschappelijk bewijs dat handen wassen helpt tegen besmetting. En tot de dag van vandaag negeert Van Dissel in zijn “piramide” de grote aantallen mensen die maanden of langer vaak ernstige klachten overhouden aan een corona-infectie, de zogenaamde “Long Covid”.

Onder Van Dissel heeft het RIVM zelfs actief de wetenschap tegengewerkt. Toen een onderzoeker er achter kwam dat besmettingen in een verpleeghuis via het ventilatiesysteem waren overgebracht kreeg hij te horen dat dergelijk onderzoek niet de bedoeling was. Met de evidente conclusie dat het virus ook of vooral via zwevende deeltjes wordt ingeademd, is het RIVM nog steeds niet in het reine. En ook dat is een politieke keuze, want wetenschappelijk is er wel discussie over de vraag of zweefdeeltjes de enige besmettingsroute zijn , maar niet over of het de meest belangrijke route is. Van Dissel vond overigens begin 2020 nog dat aerosolen een belangrijke rol spelen.

Waarom de KNAW ondanks dit alles besloten heeft haar hoogste wetenschapsprijs aan deze ambtenaar uit te reiken is niet helder. Het is gezien het bovenstaande waarschijnlijk niet om de door de Academie gestelde redenen, want Van Dissel heeft de wetenschap (net als de volksgezondheid en economie) juist geen dienst bewezen. Sterker nog, de complimenten aan Van Dissel zijn zo theatraal geformuleerd dat het er bijna op lijkt dat het prijzencomité ons onbewust vraagt om het allemaal niet te serieus nemen.

De hoogleraren die de Academie vormen hebben zich de afgelopen jaren hard gemaakt voor meer geld voor het Hoger Onderwijs, dat inderdaad steeds minder geld per student krijgt. Dat geld moet van de overheid komen. Als de KNAW de indruk wil voorkomen dat de Erepenning voor Van Dissel een poging is het demissionaire kabinet vrolijk te stemmen is een betere uitleg nodig over waarom Van Dissel de wetenschap wél heeft gediend als uitbraakmanager. Een veel betere uitleg, want wat we niet willen is dat een zo belangrijk instituut haar gezag aantast in een tijd waarin steeds meer mensen de wetenschap toch al achter zich laten.