De twijfel knaagt, doet de overheid wel genoeg tegen het coronavirus?

Iedereen was enthousiast over de speech van premier Rutte, las ik in de Volkskrant : ‘Uit het hart gegrepen’, zei PvdA-leider Lodewijk Asscher. SP-leider Lilian Marijnissen sprak van ‘een indringende en indrukwekkende toespraak’. ‘We moeten dit samen doen.’

Een schuldgevoel bekroop me want ik vond de speech indrukwekkend noch overtuigend. Het moment, het feit dat de speech nodig is, dat is wat indruk maakte maar de woorden van de premier resoneerden niet. “Samen komen we deze moeilijke periode te boven,” klonk het terwijl samen nu juist het probleem is. We zijn niet meer samen. We zitten alleen in onze huizen. Houden afstand in de winkel. Ja, ik praat met buren, informeer bij vrienden. Maar alles op afstand. No man is an island maar de maatschappij lijkt wel een archipel te worden.

Er werden vergelijkingen gemaakt met de speech van Den Uyl voor de oliecrisis. Die kondigde aan dat de wereld nooit meer hetzelfde zou worden. Dat werd achteraf als veel te doemdenkerig gezien. Want daarna ging alles weer op oude voet verder. De vrije markt liefhebbers doen zelfs honend over het besluit de benzine op de bon te gooien en autoloze zondagen in te voeren. Dat was immers allemaal overbodig gebleken.

Terugkijkend had Den Uyl gelijk. Als we toen besloten hadden tot een andere manier van leven, weg van de fossiele brandstoffen en de ongebreidelde energieverslinding die daarmee gepaard gaat, dan was er nu geen klimaatcrisis geweest. Probleem was dat niemand de noodzakelijke beslissingen durfde nemen. Wie dat al wilde, vreesde weggestemd te worden.

Rutte neemt van oudsher zo min mogelijk maatregelen en laat veel over aan de burgers zelf. Ook nu. Dat is in lijn met de ideologie die hij altijd verkondigt. Minder regels, kleinere overheid, zelf doen.

We zagen de afgelopen dagen wat er kan gebeuren. Maandagavond sprak ik met de cassière van Albert Heijn over de lege schappen. “Mensen hamsteren nu niet meer”, zei ze. “Rutte heeft gezegd dat het niet meer mag. Dus je mag nu niet meer dan zes stuks van iets kopen.” De supermarkt liet het niet aan de klanten zelf over maar voerde gewoon een maatregel in.

Dat is wat er steeds gebeurt. De mensen doen het zelf. Vrijdag nog verklaarde Rutte dat de scholen open zouden blijven. Dat leidde tot grote onrust. Mensen gingen het zelf doen. Zondag werd alsnog besloten over te gaan tot sluiting.

Alleen kun je sommige dingen niet aan individuen overlaten. Met de kennis van nu weten we dat niemand carnaval had moeten gaan vieren. De overheid kon dat ook weten maar durfde of wilde niet ingrijpen. Niet willen vanwege de betutteling, niet durven vanwege de economische schade. We hebben nog geluk gehad dat het zo hard stormde en velen van boven de rivieren daardoor afzagen van het jaarlijkse ritueel om naar het zuiden af te reizen.

In Duitsland worden de niet-essentiële winkels gesloten. Nederland doet dat niet. Dus gaan mensen er zelf toe over. Het personeel van IKEA protesteert en smeekt om sluiting. In Eindhoven gaan winkels uit zichzelf dicht. Rutte hoeft het niet te verordonneren. Totdat hij het wel moet omdat er altijd nog winkels zijn die dergelijk verantwoordelijkheidsbesef niet tonen.

Hetzelfde zie je bij de redding van de kleine zelfstandigen en zzp’ers. De overheid weifelt, dus gaan mensen zelf maatregelen verzinnen. Tegoedbonnen kopen, geld van tickets niet terugvragen. De Postcodeloterij oproepen tot een noodfonds. Allemaal goed en lief, ik doe er zelf ook aan mee, maar dit is niet de manier. Het is liefdadigheid met alle willekeur die daar bij komt kijken. Juist op zo’n moment moet de overheid ruime maatregelen nemen. Een uitkering voor iedere zelfstandige bijvoorbeeld. Per direct. We laten hierdoor geen enkel bedrijf failliet gaan, verklaarde de Franse president Macron. Dat is misschien wat grootspraak maar het laat zien waar Frankrijk voor staat. Dat de overheid er is om de natie en het volk te beschermen. Waar heb je anders een overheid voor, als je het allemaal zelf moet doen?

Rutte wil geen totale lockdown. Mensen moeten uit zichzelf thuisblijven. Dream on. Het wordt mooi, warm weer. In Frankrijk trokken dit weekend mensen in groten getale naar de parken. Wie zichzelf opsloot in huis kon op internet zien hoe anderen bezig waren het virus te verspreiden. Dat werkt niet. Het zorgt voor onrust, woede en conflicten. Nu gaat Macron alsnog over tot heftige maatregelen.

Het belangrijkste onderdeel van de speech van Rutte was zijn uitleg over de groepsimmuniteit. Het was het stuk dat me het meest verontrustte. Boris Johnson kwam vorige week ook met dat verhaal. Het publieke leven gaat daar nog gewoon door. Dit weekend zag ik een clipje van een massaal bezocht concert van Stereophonic. Het voelde alsof ik naar beelden uit Jonestown zat te kijken. Hier mogen feesten nog steeds gehouden worden. Als je maar niet meer dan 100 personen in de zaal krijgt. Een kerk in Staphorst loste het op door de viering over vijf ruimtes te verdelen. Met in elke zaal net geen 100 mensen. Dat is ook een gevolg van we moeten het samen doen.

Ik geef toe. Ik kan dit ook allemaal nog niet bevatten. Vanochtend werd ik wakker, dacht aan de dag die ging komen, binnenblijven, thuiswerken en probeerde me voor te stellen dat dit weken gaat duren. En dan verkeer ik nog in een comfortabele positie omdat ik gewend ben aan thuiswerken, een werkkamer heb en geen kinderen en geen familie. Ik ken ook niemand die de ziekte heeft – in Nederland wordt niet getest dus degenen met koorts kunnen ook gewoon griep hebben – en al helemaal geen mensen die overleden zijn. Een eenzame, stokoude buurvrouw die duidelijk door angst vervuld is, deed me wel beseffen hoe moeilijk anderen het hebben. En ze moeten het zelf doen. Een vriendin die over een oude, zieke vrouw waakt, appt me dat de zorg daar niet meer komt.

Ik twijfelde of ik dit allemaal moet opschrijven want we moeten het samen doen. We moeten vertrouwen hebben in de autoriteiten. In de regering. Daar ben ik ook voorstander van. Maar het is ook andersom: de overheid moet mijn vertrouwen winnen. Vertrouwen win je met overtuigen, met de uitwisseling van argumenten, met maatregelen, met daadkracht.

Het is voor het eerst dat ik hoop dat ik ongelijk heb in alles wat ik nu geschreven heb. En ik laat me daar graag van overtuigen.